TKKM o Te Waiu o Ngati Porou

Education institution number:
1673
School type:
Composite
School gender:
Co-Educational
Definition:
Kura Kaupapa Maori
Total roll:
116
Telephone:
Address:

13 Tuparoa Road, Ruatoria

View on map

Te Wharekura o Te Waiū o Ngāti Porou - 17/01/2020

Te Pūrongo Arotake Mātauranga Te Aho Matua:

Te Kura Te Aho Matua

Te Wharekura o Te Waiū o Ngāti Porou

Te tau a te Tāhuhu o te Mātauranga

1673

Te tūwāhi

Kei Ruatōrea

Te Pūtake

E mahi ngātahi ana Te Tari Arotake Mātauranga me Te Rūnanga Nui o Ngā Kura Kaupapa Māori o Aotearoa ki te kapo atu mā te kaupapa nei a Poutiria te reo Mauriora, te huarahi mātauranga o ngā ākonga i poipoia ki te mātauranga o Te Aho Matua.

Te Horopaki

E tū ana Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiū o Ngāti Porou ki Ruatōrea ki te Tai Rāwhiti. He ngākau titikaha ō ngā ākonga ki te tū hei kanohi mō tō rātou iwi. Kei te eke angitu ngā ākonga ki ngā taumata teitei o te mātauranga, ā, he kaha te tūnga o te kura ki te whakahaere i ērā o ōna whakawhanaketanga ka whai ake.

Te Tauāki a te Whānau

I rongo te whānau o Te Waiū i te karanga kia kimihia tētahi huarahi rerekē, hei pupuri i te reo me ngā tikanga o te kāinga, te whakapuāwai i te mātauranga me ngā pūkenga i roto i ā mātau tamariki mokopuna kia taea ai e rātau te tū hei raukura mō ō rātau whānau, hapū, iwi hoki. Mā te werawera me te ū ki te mahi kua puta ngā hua me te wawata, ā tōna wā ka whakahoki mai ngā raukura i ā rātau taonga ki te iwi.

Ngā Kōrero a ngā Raukura

Me whakaatu tātou i te ātaahua, te hōhonutanga, me te whakahirahiratanga o te reo Māori ki ngā whānau kāhore anō kia kite i aua tūāhuatanga.

E tautoko ana ahau i tēnei huarahi o te kura kaupapa Māori me Te Aho Matua. Kua kite ahau i ngā painga. Kua kite ahau i ngā hua. Kua kite ahau i te huarahi mō te tamaiti Māori. He huarahi tēnei e whakawhanake ana i a koe ki te hīkoi i roto i ngā ao e rua.

Kei te mahara ahau ki taua wā, i te uaua. He taretare te whare i whakaritea ai mō mātou. Inā ka ua, ka uru mai te wai ki roto i te whare. I te mākū ngā pakitara me te tuanui. Engari kāhore he aha ki a mātou. Kāhore mātou i mōhio kē. Kāhore mātou i mōhio ki tētahi atu huarahi, nō te mea, koia rā anake te huarahi.

I whai oranga ahau i Te Aho Matua.

…nā te kura, nā ngā whakaakoranga hoki o Te Aho Matua, e pēnei ana te tū o Uncle Phil i ēnei rā.

Mōku ake, e whakamātau ana ahau ki te kapi i te wehenga ki waenga i te tākuta me te tūroro, nā te ngoikore o te ao tākuta ki te aro nui ki te reo, ki te whai whakaaro ki te ahurea o te tūroro, ki te whai māramatanga tonu ki te ahurea o te tūroro, heoi, e āta whakamātau ana ahau ki te kapi i taua whārua kia pai ake ai ngā putanga hauora o te Māori, inarā, ngā putanga hauora o ngā pakeke, i te mea koia rā te reanga e tino raru ana, ā, e tatari ana i ngā rārangi tatari.

Te Whakarāpopototanga o ngā Whakaaturanga

Te Tauāki I tāutuhia e Te Tari Arotake Mātauranga ngā wāhanga arotahinga me ngā whai pānga matua. 

Ngā Wāhanga Arotahinga
Ngā Huarahi Pakirehua  

Ngā Whai Pānga
I tāutuhia ēnei āhuatanga matua i te wā o te arotake. 

Te Ira Tangata
Te oranga ā-tinana, ā-wairua, ā-whatumanawa hoki. 

  • Te whai wāhi mai a te whānau
  • Ngā tūmanako o te whānau
  • Te aronga toi whenuatanga
  • Te āta whakamahere mō te oranga torowhānui
  • Te ngākau nuitanga
  • Te arotahi ki anamata
  • Te aroha, te manaaki, te tiaki, me te awhi
  • Ngā uara
  • Te whanaungatanga
  • Ngā whakapapa
  • Te ako ā-horopaki
  • He taiao ngahau, he taiao e whai wāhi nuitia ana
  • He taiao haumaru, he taiao mauritau 

Te Reo Māori
Ko te whakaaro, te kōrero, te pānui, me te tuhituhi mā te reo Māori. 

  • Te ū pūmau o te whānau
  • Ngā kaumātua me ngā kuia
  • Te aro matua ki te reo o Ngāti Porou
  • Te whānuitanga o ngā tūmomo horopaki ako
  • He wānanga reo
  • Te ako ngaio, te whakawhanaketanga ngaio
  • Ngā whakawhitinga kōrero me ngā taunekeneke mā te reo
  • He taiao haumaru, he taiao mauritau

Āhuatanga Ako
E whakaongaongatia ana te hinengaro i tētahi taiao e hāpai nui ana i te ako.

  • Te hāngai pū o te titiro a te whānau ki te eke angitu i roto i te mātauranga
  • Te whanaungatanga
  • Te whakaako i Te Taumata Mātauranga ā-Motu kua Taea
  • Te aro nui o te marau ā-hapori ki te ākonga
  • Ngā wānanga
  • Te marautanga e kōkirihia ana mā te ako ā-kaupapa whānui
  • Te ako ngaio me te whakawhanaketanga ngaio
  • Te whakahāngaitanga o ngā akoranga ki ia ākonga
  • Te ngahau o ngā akoranga
  • Ngā huarahi ako mō anamata
  • Te aronga ki te pūtaiao me te hangarau

Te Whānau
E noho pūmau ana ki Te Aho Matua, ki te mātauranga, ā, ki te reo Māori hoki.

  • Te whakapapa
  • Te whanaungatanga
  • Te whakarauora i te reo o Ngāti Porou
  • Te whai wāhi atu a ngā kaumātua
  • Ngā taonga tuku iho a ngā kaumātua
  • Te teitei o ngā tūmanako kia eke panuku
  • Te Aho Matua
  • He taiao haumaru, he taiao manaaki
  • Te whai wāhi nui o ngā whakatupuranga katoa
  • Te noho mārama o ngā wawata
  • He aronga ngātahi
  • Ka hāpai i te marae me te hapori
  • Kei te aumangea
  • Ka tautoko ngātahi 

Te Ārahitanga
E whai hua ana

  • Ngā wawata o ngā kaumātua
  • Te whakapūmau i ngā taonga tuku iho
  • Te rōnakitanga
  • Kei te tautōhito
  • Te whai wāhi atu a te whānau
  • Te whakatupu ake i ngā pūmanawa
  • Te tuitui i te tuakiri me ngā putanga o te kounga kairangi
  • Te hakune ki te whakatū kaimahi
  • Te whakapakari i te ārahitanga
  • E whai ana i ngā wawata
  • Kei te aumangea
  • He tūtoro
  • He kounga
  • Ka ārahi mā te whakatauira
  • He tino hononga ā-whakapapa
  • He auaha
  • He hakune
  • Kei te whakaaweawe

Te Whakarāpopototanga Whānui

I kitea e Te Tari Arotake Mātauranga:

  • e whakatinana ana ngā Raukura i te angitu

  • ko te mātauranga rumaki reo Māori, he mātauranga huarewa

  • ka uru atu, ka whakaaweawe, ka ārahi, ka whai wāhi mātātoa atu te whānau ki te angitu o te mātauranga

  • ka kitea ki ngā kaiārahi tūtoro paetawhiti nei te ngākau nui me te pūkeke kia whakaahuatia

  • he kaihuawaere ngā kaiako e arotahi atu ana ki te whakarato i ngā whakaakoranga me ngā akoranga o te kounga kairangi

  • ka noho mātua rā ko te oranga ā-whatumanawa, ā-tinana, ā-wairua, ā-hinengaro hoki.

Tērā ka whakahaeretia e Te Tari Arotake Mātauranga te arotake whai muri o Te Wharekura o Te Waiū o Ngāti Porou, hei aromātai o Te Manakotanga.

Wai
Te awa e rere atu ana i te mātāpuna ki te moana.

Wai-hōpua
‘te mātāpuna o te wai’
E whakanui ana i te pitomata.

Wai-kāuru
‘te hōkikitanga’
Ka puta te wai i te hōpua, ā, ka tīmata tana kōpikopiko. 

Wai-kōmiro
‘ngā au tere’
Kua puta te awa, ā, ka kōmiro haere. 

Wai-pūau nui
‘te pūau nui o te awa’
Kua tae atu te awa ki te moana. Kei te toitū te awa, ko tōna au kaha e ahu mai ana i te tini o ōna hikuawa. He mana tōna, ā, e rangona ana āna taiheke i tana whāroa, i tana whānui, heoi anō rā, i tua atu rā ki te moana waiwai. 

Te Whakatau a te Poari ki ngā Wāhanga Tautukunga

I mua atu i te whakahaerenga o te arotake i whakatutukihia e te poari me te tumuaki he Tauāki Kupu Tūturu a Te Poumarumaru mā Te Tari Arotake Mātauranga, me tētahi Rārangi Arowhai Tātari Whaiaro. I roto i ēnei tuhinga i oati rātou i whāia e rātou ngā huarahi whai take hei whakatutuki i ā rātou herenga ā-ture e pā ana ki:

  • ngā whakahaere a te poari;
  • te marautanga;
  • ngā whakahaere mō te hauora, te haumaru, me te oranga tinana;
  • ngā whakahaere o ngā kaimahi;
  • ngā whakahaere o te pūtea;
  • ngā whakahaere o ngā rawa me ngā taonga. 

Gloria Takuira

Toka ā-nuku Whakakapi

Te Uepū ā-Motu

17 Kohitātea, 2020

Te Aho Matua Education Review Report:

Kura Te Aho Matua

Te Wharekura o Te Waiū o Ngāti Porou

Ministry of Education Profile Number

1673

Location

Kei Ruatōrea

Our purpose

The Education Review Office (ERO) and Te Rūnanga Nui o Ngā Kura Kaupapa Māori o Aotearoa (TRN) are working together to capture the journey of learners who have experienced Te Aho Matua education, Poutiria te reo Mauriora.

Background

Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiū o Ngāti Porou is located in Ruatōrea on the East Coast. Students are proud advocates for their iwi. Students experience high levels of education success and the kura is well placed to manage its future development.

Whānau Statement

I rongo te whānau o Te Waiū i te karanga kia kimihia tētahi huarahi rerekē, hei pupuri i te reo me ngā tikanga o te kāinga, te whakapuāwai i te mātauranga me ngā pūkenga i roto i ā mātau tamariki mokopuna kia taea ai e rātau te tū hei raukura mo ō rātau whānau, hapū, iwi hoki. Mā te werawera me te ū ki te mahi kua puta ngā hua me te wawata, ā tōna wā ka whakahoki mai ngā raukura i ā rātau taonga ki te iwi.

Raukura kōrero

We need to show the beauty, the depth and the importance of te reo Māori to those whānau who have not yet seen those things.

I am supporting this path of Kura Kaupapa Māori and Te Aho Matua. I have seen the benefits. I have seen the success. I have seen the path for a Māori child. It is a path that enables you to walk in both worlds.

I remember that time, it was difficult. The building that was set aside for us was run down. When it rained, it came inside. The walls and roof were wet. But it was nothing to us. We didn’t know anything different. We didn’t know another way, because there was no other way.

Te Aho Matua gave me a kind of sustenance.

…because of the kura and the teachings of Te Aho Matua Uncle Phil has become who he is today.

To me I’ve been trying to bridge the gap between a physician and a patient because language, cultural sensitivity, cultural competence have been big barriers and I’ve been trying to bridge that gap between a physician and a patient so that there’s better health outcomes for Māori and in particular, pakeke because that’s where the breakdown is and that’s where the wait-list queues are.

Summary of Findings

Statement The Education Review Office identified areas of focus and key elements of influence.

Areas of Focus
Lines of Inquiry

Elements of influence
These core components were identified during the review.

Te Ira Tangata
Physical, spiritual and emotional wellbeing.

  • Whānau involvement
  • Whānau expectations
  • Sense of belonging
  • Deliberately planned holistic well-being
  • Passion
  • Future focus
  • Aroha, manaaki, tiaki and āwhi
  • Values
  • Whanaungatanga
  • Whakapapa
  • Contextual learning
  • Fun, engaging environment
  • Safe, secure environment

Te Reo Māori
Thinking, speaking reading and writing te reo Māori.

  • Whānau commitment
  • Kaumātua and kuia
  • Prioritise Te reo o Ngāti Porou
  • Wide range of language contexts
  • Wānanga reo
  • Professional learning and development
  • Communication and language interactions
  • Safe, secure environment 

Āhuatanga Ako
Intellectually stimulated in an environment conducive to learning

  • Whānau commitment to educational success
  • Whanaungatanga
  • Teach National Certificate of Educational Achievement (NCEA)
  • Responsive, local curriculum
  • Wānanga
  • Project driven curriculum
  • Professional learning and development
  • Individualise learning
  • Fun learning
  • Future learning pathways
  • Focus on science and technology 

Whānau

Committed to Te Aho Matua, education and te reo Māori.
  • Whakapapa
  • Whanaungatanga
  • Revitalisation of te reo o Ngāti Porou
  • Kaumātua involvement
  • Kaumātua legacy
  • High expectations for achievement
  • Te Aho Matua
  • Safe, caring environment
  • Intergenerational commitment
  • Clear aspirations
  • Collaborative direction
  • Serve on local marae and in the community
  • Resilient
  • Collective support

Leadership
Effective

  • Kaumātua aspirations
  • Uphold legacy
  • Future proof
  • Experienced
  • Whānau contribution
  • Grow capacity
  • Intertwine identity and high-quality outcomes
  • Strategic employment
  • Build leadership
  • Aspirational
  • Resilient
  • Visionary
  • Exemplary
  • Lead by example
  • Strong whakapapa connections
  • Innovative
  • Strategic
  • Inspirational

Overarching Conclusion

The Education Review Office found that:

  • Raukura epitomise success

  • te reo Māori education is transformational

  • whānau participate, influence, lead and actively contribute to education success

  • leaders as visionaries display commitment and drive for a transformation

  • kaiako as facilitators focus on the provision of high-quality teaching and learning

  • emotional, physical, spiritual and intellectual wellbeing are paramount.

The next ERO review of Te Wharekura o Te Waiū o Ngāti Porou will be a Te Manakotanga – Enrichment Evaluation.

Water
The river that makes it’s way from the source heading to the sea.

Wai-hōpua
‘source of water’
Acknowledging potential.

Wai-kāuru
‘head waters’
The river emerges from the source and begins a meandering course.

Wai-kōmiro
‘swift waters’
The river has emerged and begins to build momentum.

Wai-pūaunui
‘great river mouth’
The river has reached the sea. It is sustainable, it draws it’s strength from more than one source. It is influential, as it’s current is felt across it’s length and breadth and beyond to the ocean.

Board assurance on legal requirements

Before the evaluation, the board of trustees and principal completed the ERO Whānau Assurance Statement and Self-Audit Checklists. In these documents they attested that they had taken all reasonable steps to meet their legislative obligations related to:

  • board administration
  • curriculum
  • management of health, safety and welfare
  • personnel management
  • financial management
  • asset management.

Gloria Takuira

Acting Toka ā Nuku

Te Uepū-ā-Motu – Māori Review Services

17 January 2020

Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiu o Ngati Porou - 17/01/2020

Te Pūrongo Arotake Mātauranga Te Aho Matua:

Te Kura Te Aho Matua

Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiū o Ngāti Porou

Te tau a te Tāhuhu o te Mātauranga

1673

Te tūwāhi

Kei Ruatōrea

Te Pūtake

E mahi ngātahi ana Te Tari Arotake Mātauranga me Te Rūnanga Nui o Ngā Kura Kaupapa Māori o Aotearoa ki te kapo atu mā te kaupapa nei a Poutiria te reo Mauriora, te huarahi mātauranga o ngā ākonga i poipoia ki te mātauranga o Te Aho Matua.

Te Horopaki

E tū ana Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiū o Ngāti Porou ki Ruatōrea ki te Tai Rāwhiti. He ngākau titikaha ō ngā ākonga ki te tū hei kanohi mō tō rātou iwi. Kei te eke angitu ngā ākonga ki ngā taumata teitei o te mātauranga, ā, he kaha te tūnga o te kura ki te whakahaere i ērā o ōna whakawhanaketanga ka whai ake.

Te Tauāki a te Whānau

I rongo te whānau o Te Waiū i te karanga kia kimihia tētahi huarahi rerekē, hei pupuri i te reo me ngā tikanga o te kāinga, te whakapuāwai i te mātauranga me ngā pūkenga i roto i ā mātau tamariki mokopuna kia taea ai e rātau te tū hei raukura mō ō rātau whānau, hapū, iwi hoki. Mā te werawera me te ū ki te mahi kua puta ngā hua me te wawata, ā tōna wā ka whakahoki mai ngā raukura i ā rātau taonga ki te iwi.

Ngā Kōrero a ngā Raukura

Me whakaatu tātou i te ātaahua, te hōhonutanga, me te whakahirahiratanga o te reo Māori ki ngā whānau kāhore anō kia kite i aua tūāhuatanga.

E tautoko ana ahau i tēnei huarahi o te kura kaupapa Māori me Te Aho Matua. Kua kite ahau i ngā painga. Kua kite ahau i ngā hua. Kua kite ahau i te huarahi mō te tamaiti Māori. He huarahi tēnei e whakawhanake ana i a koe ki te hīkoi i roto i ngā ao e rua.

Kei te mahara ahau ki taua wā, i te uaua. He taretare te whare i whakaritea ai mō mātou. Inā ka ua, ka uru mai te wai ki roto i te whare. I te mākū ngā pakitara me te tuanui. Engari kāhore he aha ki a mātou. Kāhore mātou i mōhio kē. Kāhore mātou i mōhio ki tētahi atu huarahi, nō te mea, koia rā anake te huarahi.

I whai oranga ahau i Te Aho Matua.

…nā te kura, nā ngā whakaakoranga hoki o Te Aho Matua, e pēnei ana te tū o Uncle Phil i ēnei rā.

Mōku ake, e whakamātau ana ahau ki te kapi i te wehenga ki waenga i te tākuta me te tūroro, nā te ngoikore o te ao tākuta ki te aro nui ki te reo, ki te whai whakaaro ki te ahurea o te tūroro, ki te whai māramatanga tonu ki te ahurea o te tūroro, heoi, e āta whakamātau ana ahau ki te kapi i taua whārua kia pai ake ai ngā putanga hauora o te Māori, inarā, ngā putanga hauora o ngā pakeke, i te mea koia rā te reanga e tino raru ana, ā, e tatari ana i ngā rārangi tatari.

Te Whakarāpopototanga o ngā Whakaaturanga

Te Tauāki I tāutuhia e Te Tari Arotake Mātauranga ngā wāhanga arotahinga me ngā whai pānga matua. 

Ngā Wāhanga Arotahinga
Ngā Huarahi Pakirehua  

Ngā Whai Pānga
I tāutuhia ēnei āhuatanga matua i te wā o te arotake. 

Te Ira Tangata
Te oranga ā-tinana, ā-wairua, ā-whatumanawa hoki. 

  • Te aroha, te manaaki, te tiaki, me te awhi
  • Te whanaungatanga
  • Ngā whakapapa
  • Te tuakana me te teina
  • Ka hāpai i te marae
  • Te ako ā-horopaki
  • Te whai wāhi mai a te whānau
  • Te nui o ngā tūmanako o te whānau mō te ako a ā rātou tamariki
  • Te aronga toi whenuatanga
  • He whakahei, he whakakipakipa hoki te taiao
  • He wāhi whakaute
  • He huarahi ako tō ia ākonga
  • He taiao haumaru, he taiao mauritau 

Te Reo Māori
Ko te whakaaro, te kōrero, te pānui, me te tuhituhi mā te reo Māori. 

  • Te ū pūmau o te whānau
  • Te aro matua ki te reo o Ngāti Porou
  • He kaupapa here mō te whakauru ki te kura
  • Ngā kaumātua me ngā kuia
  • He wānanga reo
  • Te whakapakari ake i ngā pūmanawa i te marae
  • Ngā waiata, ngā karakia, ngā mōteatea, ngā kīwaha
  • Te noho ngākau nui o te whānau whānui
  • Te ako ngaio me te whakawhanaketanga ngaio
  • Ngā rautaki e pā ana ki te ako i te reo tuarua
  • Ngā whakawhitinga kōrero me ngā taunekeneke mā te reo
  • Ngā rauemi e ahu mai ana i te kāinga
  • Te ū ki te whakamahi i te reo i ngā wā katoa  

Te Ao
Ngā tirohanga hou me ngā tirohanga tuku iho o te ao Māori me te ao whānui 

  • He kaha te aronga toi whenuatanga
  • Te marau ā-hapori
  • Te ako ā-horopaki
  • Ngā haerenga i ia te wā
  • Ngā wheako hei whakawhānui i ngā tirohanga
  • Te eke angitu i roto i ngā kaupapa hākinakina, ngā kaupapa ahurea, me te mātauranga
  • Te whanaungatanga
  • Te aronga ki te hangarau me te reo matihiko
  • Ngā horopaki ā-tangata
  • Te whai kawenga i te marae

Ngā Iwi
Ngā tātai hono me ngā tūmanako o te whānau, te hapū, me te iwi

  • Te whanaungatanga
  • Te marau ā-hapori
  • Ngā hononga ā-whakapapa
  • Te manawa whakahī
  • Ngā kawenga a te whānau
  • Te whai wāhi atu ki te marae me te iwi
  • Te aronga toi whenuatanga
  • He tirohanga mō te reo me ngā tikanga o Ngāti Porou
  • Te aroha, te manaaki, te whanaungatanga, me te tautoko
  • Te noho tahi o te tuakana me te teina

Te Whānau
E noho pūmau ana ki Te Aho Matua, ki te mātauranga, ā, ki te reo Māori hoki.

  • Te whakapapa
  • Te whanaungatanga
  • Te whakarauora i te reo o Ngāti Porou
  • Te whai wāhi atu a ngā kaumātua
  • Ngā taonga tuku iho a ngā kaumātua
  • Te whakapūmau i te angitu o ngā tamariki i roto i te mātauranga
  • Te teitei o ngā tūmanako kia eke panuku
  • Te Aho Matua
  • Te whai wāhi atu ki ētahi atu kura kaupapa Māori
  • He taiao haumaru, he taiao manaaki
  • Te whai wāhi nui o ngā whakatupuranga katoa
  • Te whai wāhi atu ki ngā hapū me te iwi
  • Te noho mārama o ngā wawata
  • He aronga ngātahi
  • Ka hāpai i te marae me te hapori
  • Kei te aumangea

Te Ārahitanga
E whai hua ana

  • Ngā wawata o ngā kaumātua
  • Te whakapūmau i ngā taonga tuku iho
  • Te rōnakitanga
  • Kei te tautōhito
  • Te whai wāhi atu a te whānau
  • Te whakatupu ake i ngā pūmanawa
  • Te tuitui i te tuakiri me ngā putanga o te kounga kairangi
  • Te hakune ki te whakatū kaimahi
  • Te whakapakari i te ārahitanga
  • E whai ana i ngā wawata
  • Kei te aumangea
  • He hakune, he tūtoro
  • He kounga
  • Ka ārahi mā te whakatauira
  • He tino hononga ā-whakapapa
  • He auaha, kei te whakaaweawe

Te Whakarāpopototanga Whānui

I kitea e Te Tari Arotake Mātauranga:

  • E whakatinana ana ngā Raukura i te angitu
  • Ko te mātauranga rumaki reo Māori, he mātauranga huarewa
  • Ka uru atu, ka whakaaweawe, ka ārahi, ka whai wāhi mātātoa atu te whānau ki te angitu o te mātauranga
  • Ka kitea ki ngā kaiārahi tūtoro paetawhiti nei te ngākau nui me te pūkeke kia whakaahuatia
  • He kaihuawaere ngā kaiako e arotahi atu ana ki te whakarato i ngā whakaakoranga me ngā akoranga o te kounga kairangi
  • Ka noho mātua rā ko te oranga ā-whatumanawa, ā-tinana, ā-wairua, ā-hinengaro hoki.

Tērā ka whakahaeretia e Te Tari Arotake Mātauranga te arotake whai muri o Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiū o Ngāti Porou, hei aromātai o Te Manakotanga.

Wai
Te awa e rere atu ana i te mātāpuna ki te moana.

Wai-hōpua

‘te mātāpuna o te wai’

E whakanui ana i te pitomata.

Wai-kāuru

‘te hōkikitanga’

Ka puta te wai i te hōpua, ā, ka tīmata tana kōpikopiko. 

Wai-kōmiro

‘ngā au tere’

Kua puta te awa, ā, ka kōmiro haere. 

Wai-pūau nui

‘te pūau nui o te awa’

Kua tae atu te awa ki te moana. Kei te toitū te awa, ko tōna au kaha e ahu mai ana i te tini o ōna hikuawa. He mana tōna, ā, e rangona ana āna taiheke i tana whāroa, i tana whānui, heoi anō rā, i tua atu rā ki te moana waiwai. 

Te Whakatau a te Poari ki ngā Wāhanga Tautukunga

I mua atu i te whakahaerenga o te arotake i whakatutukihia e te poari me te tumuaki he Tauāki Kupu Tūturu a Te Poumarumaru mā Te Tari Arotake Mātauranga, me tētahi Rārangi Arowhai Tātari Whaiaro. I roto i ēnei tuhinga i oati rātou i whāia e rātou ngā huarahi whai take hei whakatutuki i ā rātou herenga ā-ture e pā ana ki:

  • ngā whakahaere a te poari
  • te marautanga
  • ngā whakahaere mō te hauora, te haumaru, me te oranga tinana
  • ngā whakahaere o ngā kaimahi
  • ngā whakahaere o te pūtea
  • ngā whakahaere o ngā rawa me ngā taonga. 

Gloria Takuira

Toka ā-nuku Whakakapi

Te Uepū ā-Motu

17 Kohitātea, 2020

Te Aho Matua Education Review Report:

Kura Te Aho Matua

Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiū o Ngāti Porou

Ministry of Education Profile Number

1673

Location

Kei Ruatōrea

Our purpose

The Education Review Office (ERO) and Te Rūnanga Nui o Ngā Kura Kaupapa Māori o Aotearoa (TRN) are working together to capture the journey of learners who have experienced Te Aho Matua education, Poutiria te reo Mauriora.

Background

Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiū o Ngāti Porou is located in Ruatōrea on the East Coast. Students are proud advocates for their iwi. Students experience high levels of education success and the kura is well placed to manage its future development.

Whānau Statement

I rongo te whānau o Te Waiū i te karanga kia kimihia tētahi huarahi rerekē, hei pupuri i te reo me ngā tikanga o te kāinga, te whakapuāwai i te mātauranga me ngā pūkenga i roto i ā mātau tamariki mokopuna kia taea ai e rātau te tū hei raukura mo ō rātau whānau, hapū, iwi hoki. Mā te werawera me te ū ki te mahi kua puta ngā hua me te wawata, ā tōna wā ka whakahoki mai ngā raukura i ā rātau taonga ki te iwi.

Raukura kōrero

We need to show the beauty, the depth and the importance of te reo Māori to those whānau who have not yet seen those things.

I am supporting this path of Kura Kaupapa Māori and Te Aho Matua. I have seen the benefits. I have seen the success. I have seen the path for a Māori child. It is a path that enables you to walk in both worlds.

I remember that time, it was difficult. The building that was set aside for us was run down. When it rained, it came inside. The walls and roof were wet. But it was nothing to us. We didn’t know anything different. We didn’t know another way, because there was no other way.

Te Aho Matua gave me a kind of sustenance.

…because of the kura and the teachings of Te Aho Matua Uncle Phil has become who he is today.

To me I’ve been trying to bridge the gap between a physician and a patient because language, cultural sensitivity, cultural competence have been big barriers and I’ve been trying to bridge that gap between a physician and a patient so that there’s better health outcomes for Māori and in particular, pakeke because that’s where the breakdown is and that’s where the wait-list queues are.

Summary of Findings

Statement The Education Review Office identified areas of focus and key elements of influence.

Areas of Focus
Lines of Inquiry

Elements of influence
These core components were identified during the review.

Te Ira Tangata
Physical, spiritual and emotional wellbeing.

  • Aroha, manaaki, tiaki and āwhi
  • Whanaungatanga
  • Whakapapa
  • Tuakana, teina
  • Serve on the marae
  • Contextual learning
  • Whānau involvement
  • High whānau expectations for children’s learning
  • Sense of belonging
  • Engaging, motivating environment 
  • Respectful environment
  • Individual learner pathways
  • Safe, secure environment

Te Reo Māori
Thinking, speaking reading and writing te reo Māori.

  • Whānau commitment
  • Prioritise te reo o Ngāti Porou
  • Enrolment policy
  • Kaumātua and kuia
  • Wānanga reo
  • Build capability on marae
  • Waiata, karakia, mōteatea, kīwaha
  • Whānau wide commitment
  • Professional learning and development
  • Second language learning strategies
  • Communication and language interactions
  • Homegrown resources
  • Consistent use

Te Ao
Contemporary and traditional views of te Ao Māori and the wider world

  • Strong sense of belonging
  • Local curriculum
  • Contextual learning
  • Regular excursions
  • Extend experiences
  • Sporting, cultural and academic successes
  • Whanaungatanga
  • Focus on technology and digital literacy
  • Social contexts
  • Responsibilities on marae

Ngā Iwi
Ancestral links; hopes and aspirations of whānau, hapū and iwi

  • Whanaungatanga
  • Local curriculum
  • Whakapapa connections
  • Sense of pride
  • Whānau responsibilities
  • Marae and iwi contributions
  • Sense of belonging
  • Vision for Ngāti Porou reo and tikanga
  • Aroha, manaaki, whanaungatanga and tautoko
  • Tuakana, teina 

Whānau
Commitment to Te Aho Matua, education and te reo Māori.

  • Whakapapa
  • Whanaungatanga
  • Revitalisation of te reo o Ngāti Porou
  • Kaumātua involvement
  • Kaumātua legacy
  • Commitment to children’s educational success
  • High expectations for achievement
  • Te Aho Matua
  • Contribute to other kura kaupapa Māori
  • Safe, caring environment
  • Intergenerational commitment
  • Contribute to hapū and iwi
  • Clear aspirations
  • Collaborative direction
  • Serve on marae and in the community
  • Resilient 

Leadership
Effective

  • Kaumātua aspirations
  • Uphold legacy
  • Future proof
  • Experienced
  • Whānau contribution
  • Grow capacity
  • Intertwine identity and high-quality outcomes
  • Strategic employment
  • Build leadership
  • Aspirational
  • Resilient
  • Strategic and visionary
  • Exemplary
  • Lead by example
  • Strong whakapapa connections
  • Innovative and inspirational 

Overarching Conclusion

The Education Review Office found that:

  • Raukura epitomise success
  • Te reo Māori education is transformational
  • Whānau participate, influence, lead and actively contribute to education success
  • Leaders as visionaries display commitment and drive for a transformation
  • Kaiako as facilitators focus on the provision of high-quality teaching and learning
  • Emotional, physical, spiritual and intellectual wellbeing are paramount.

The next ERO review of Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiū o Ngāti Porou will be a Te Mānakotanga – Enrichment Evaluation.

Water
The river that makes it’s way from the source heading to the sea.

Wai-hōpua
‘source of water’
Acknowledging potential.

Wai-kāuru
‘head waters’
The river emerges from the source and begins a meandering course.

Wai-kōmiro
‘swift waters’
The river has emerged and begins to build momentum.

Wai-pūaunui
‘great river mouth’
The river has reached the sea. It is sustainable, it draws it’s strength from more than one source. It is influential, as it’s current is felt across it’s length and breadth and beyond to the ocean.

Board assurance on legal requirements

Before the evaluation, the board of trustees and principal completed the ERO Whānau Assurance Statement and Self-Audit Checklists. In these documents they attested that they had taken all reasonable steps to meet their legislative obligations related to:

  • board administration
  • curriculum
  • management of health, safety and welfare
  • personnel management
  • financial management
  • asset management.

Gloria Takuira

Acting Toka ā Nuku

Te Uepū-ā-Motu – Māori Review Services

17 January 2020