Tikanga Ako Moroki o Niu Tīreni: Papa Kupu

Summary

He maha ngā kura o Niu Tireni e whakarākei ana i a rātou tikanga ako, ngā pūnaha, ngā taiao, te whakamahinga o ngā hangarau matihiko, me te āhua o te mahi tahi ki kura kē atu kia ea ai ngā matea o ngā ākonga mōroki. Ko Ngā Tikanga Ako Moroki o Niu Tireni tēnei (MLP). Ko ngā tikanga ako tika o te wā. Ko te āwhina i ngā ākonga kia tūmāia, kia tūhohono, kia tino kuhu atu, hei ākonga ū ki te ako, e taea ana te whakatinana i te whaiwhāhitanga e puta mai ana i ngā mātauranga me ngā hangarau hou hei whakamau ki te pāpori toitū, ki te ahureitanga, ki te ohaohatanga me te taiao anamata mō te motu. (Te Marautanga o Niu Tireni, whārangi 8)

Whole article:

Tikanga Ako Moroki o Niu Tīreni: Papa Kupu

Wāhinga Kōrero

E tupu mai ana ā tātou tamariki i tētahi ao tere panoni nei, e kotahi mai ai ngā wero e matatini haere ana me ngā whai wāhitanga whakahihiko. Kua āta whakaaro anō tā tātou rāngai mātauranga – me ngā kaiako, ngā kaiārahi, ngā kaitiaki, me ngā kaiwhakahaere o roto - ki te ako e whai pānga ana ki te ao whānui; kia auaha, kia urutau hoki te kōkiri whakamua tonu.


E whakarerekē haere ana ngā tikanga ako moroki i te āhua o te whai wāhi atu a ngā ākonga ki ā rātou akoranga, i te āhua o ō rātou huarahi ako, ā, i ngā kaupapa anō hoki e ākona ana e rātou. Nā ēnei panonitanga ka puta mai ngā tini ariā hou. He maha ngā kura o Aotearoa e panoni ana i ā rātou tikanga ako, i ngā pūnaha, i ngā taiao, i te whakamahinga o ngā hangarau matihiko, ā, i te āhua tonu o te mahi tahi ki kura kē atu, kia ea ai ngā matea o te ākonga moroki.


Koia nei Ngā Tikanga Ako Moroki o Aotearoa (NTAM), me ngā tikanga ako tika o te wā. E hāpai ana i ngā ākonga ki te tū māia, te āta tūhono atu, te whai wāhi mātātoa, me te ako tūroa tonu, kia āhei ai rātou ki te kapo atu i ngā hua ka whakaratohia ki ngā mātauranga hou me ngā hangarau hou, ā, hei whakapūmau tonu i te toitū ā-pāpori, ā-ahurea, ā-ōhanga, ā-taiao hoki o anamata mō tō tātou whenua.


Kua whakaemihia e Te Tari Arotake Mātauranga tēnei papakupu e whakamāmā ake ana i ngā kupu ā-kaupapa, hei hāpai, hei whakatinana hoki i te māramatanga ngātahi ki ngā ariā e whakamahia ana i tēnei wā tonu i roto i Ngā Tikanga Ako Moroki o Aotearoa, puta noa i ngā tini wāhanga katoa o te ao mātauranga. Nā te akiaki, nā te tautoko hoki o Te Hōnore Hēkia Parata, kua whakawhitihia te rauemi nei ki te reo Māori, kia noho mōhio ai ngā mātua me ngā whānau ki ngā āhuatanga o te ako tika, me te whai pānga o aua āhuatanga ki tēnā e māramahia ana, e hiahiatia ana e rātou mō te mātauranga o ā rātou tamariki. E tohu ana anō hoki i te whakatairanga ake me te hōrapa haere o te reo Māori.


E tūmanakohia ana mātou, ka whai hua tēnei papakupu hei tino rauemi mā ngā kaimātauranga me ngā whānau.


Nicholas Pole
Te Manahautū me te Toihau Arotake

 

He Kupu Whakataki

Ngā Tikanga Ako Moroki o Niu Tīreni

He maha ngā kura o Niu Tireni e whakarākei ana i ā rātou tikanga ako, i ngā pūnaha, i ngā taiao, te whakamahinga o ngā hangarau matihiko me te āhua o te mahi tahi ki kura kē atu kia ea ai ngā matea ō ngā ākonga moroki. Ko Ngā Tikanga Ako Moroki o Niu Tireni tēnei (MLP). Ko ngā tikanga ako tika o te wā. Ko te āwhina i ngā ākonga kia tū māia, kia tūhonohono, kia tino kuhu atu hei ākonga ū ki te ako, e taea ana te whakatinana te whaiwhāhitanga e puta mai ana i ngā mātauranga me ngā hangarau hou hei whakamau ki te pāpori toitū, ki te ahureitanga, ki te ohaohatanga me te taiao anamata mō te motu (Te Marautanga o Niu Tireni, whārangi 8).

E panoni ana te MLP i tā te ākonga kuhu ki āna akoranga, i tā rātou ako me ngā mea e ako nei rātou. Nā ēnei panonitanga ka puta ngā tini ariā hou. Ko ētehi ariā he kupu ā-kaupapa māmā noa nei, ka whakamārama ētehi i ngā rautaki ako, ā, mō ētehi ko ngā taputapu e whakamahia ana. I whakahoahoatia ai tēnei papa kupu ki te whakatairanga i tētehi māramatanga kotahi mō ngā ariā e whakamahia ana i tēnei wā tonu i roto i ngā Tikanga Ako Moroki o Niu Tīreni, horapa i ngā tari mātauranga, i ngā mātanga ako, i ngā mātua, i ngā whānau me ngā ākonga.

 

Te ekenga ki taumata kē atu

Kei te pakeke mai ngā ākonga i tētehi ao matihiko. Ka ako rātou, ka whakamahi hoki i te hangarau hei hanganga tē taea e te nuinga o ngā pakeke. He hononga kaha kē atu ō ngā rangatahi i ēnei rā, he hononga whānui kē atu, tēnā i te whakatupuranga o ō rātou mātua. Kei te takahi rātou i te Ao o te Mātauranga i hihiri ai rātou ki te mōhio ki ngā tūāhuatanga, engari me nui ake tō rātou matainaina ki te whakaao mārama i te whānuitanga o ngā pārongo e wātea ana mā runga ipurangi. Me mōhio ngā ākonga ki te rapa, ki te tomo me te arohaehae pārongo, ā, me whakamahi ki te whakatupu mātauranga hou, ā, ka whāngai ki tangata kē atu.

Kei te tomo ā tātou ākonga ki tētehi ao kei tua o te kura e tere panoni haere nei. Kei te tāutuhia e ngā kura o Niu Tīreni te mate ki te whakapakari i te katoa o te ākonga kia riro ai i ngā ākonga ngā tohu tika i te wā e poipoitia ana ngā pūmanawa e ihonui ai rātou ki te tū pakari i taua ao. E rārangi mai ana i roto i Te Marautanga o Niu Tīreni ngā uara, ngā mātāpono me ngā tino āheinga me pakari ake i roto i te ākonga.

 

He hono kōrero hāpai

I roto i tēnei whakatakotoranga tonu, ka rangahaua ngā kōrero hāpai i te hunga
whaipānga mō:
• Te whai hua o te papa kupu
• Te whakaaetanga mō te whakamāramatanga o ngā ariā
• Te whakatutukitanga o te papa kupu. He ariā kē atu e taea ana te whakauru atu?
• Te whakatakotoranga whakamutunga
Ko te whāinga kia whakaputaina he whakatakotoranga mā runga i te ipurangi a ERO e āhei ana kia tomokia e te tūmatanui. Ka tāpiri atu ki tēnei ko te hononga-itua hei pūtake mō ngā rauemi me ngā ipurangi, ā, ka whakahoutia i roto i te wā.

Mō ngā mātua, ka tirohia anō te reo, ā, kei te whakamātauria e ERO ngā huarahi e taea ai te tuitui i te papa kupu ki ngā rauemi pāpāho matarau, e tere ai ngā mātua i runga i te terenga o ā rātou tamariki, mā te MLP e wheakotia nei mai i te ECE tae noa ki te wā ka puta i te haikura.

E whakamānawa ana ki ngā kōrero hāpai ka hoki mai i mua i te Mahuru 30, 2016.

 

Te Taiao Ako - Te hanga, te whakarite, te torohanga

Ngā Aria

Ngā Whakamārama

Pānga

Whakatere

Ko te ākonga ka tino puta tōna ihu i roto i te tau kotahi. Ka tere kē atu te koke a te ākonga, tēnā, i te nuinga nā ngā akoranga arotahi. E pēnei ana kia koke tonu ki te taumata ako tika. Ko te whāinga matua kia hīkoitia e ngā ākonga te ara ki te taumata paetae i kō atu rānei o tēnā e ai ki ngā Paerewa ā-motu tōmua o te whakaotinga o te tau 8, he tohu whai take rānei nō te kura tuarua. Tērā ētehi atu karangatanga e whakamahia ana, he ōrite te tikanga. Hei tauira, ko te Ako Whakatere me te Kauneke Whakahoro.

 

Tomonga

 E kōrero ana mō te whai wāhitanga ki te whakamahi i ngā pūrere, i ngā hanganga me te taiao, tae noa ki te hono ki ngā rauemi ako mā runga ipurangi, ki te whakapā atu ki ngā mātanga, ki ngā hua o te wānanga, ki ngā mātauranga hou, ki ā rātou ake akoranga, ki ngā kupu tohutohu me ngā kupu akiaki.

Pūrere, Taiao, Hanganga, Pae tukutuku

Tuwheratanga

Ko tētehi hua o te tomonga, tae atu ki te wāteatanga me te noho a ngā kaiako me ngā ākonga i runga i te ipurangi. Ko te manaakitanga o ngā tūmanako mō te tuwheratanga, he mea nui mō roto i tētehi kura tae atu ki te whaiwhakaaro ki te hauora me te waiora o ngā ākonga me ngā kaimahi, ā, ko te whakatinanatanga o ēnei hoki. Me whakaaro ngā kura ki te whai i te kauhanganui i waenganui i te 24:7 tuwheratanga me ngā tūmanakotanga tika. Hei tauira: he pai noa iho te uta i te mahi ki runga i ngā kaiako ki te whaiwhai haere I ngā pakirehua ka puta i te waenganui pō? E whakaaetia ana kia tukuna e ngā ākonga ngā tuhinga roa i te 11.59 i te pō, i te rā tonu o te rā tuku? He mea nui hoki te whakatau i ngā māharahara o ngā mātua e whakapae ana he nui rawa tā ā rātou tamariki hono ki te ipurangi. Mehemea ka tomo ngā ākonga ki ngā pūrere mō te rā katoa, me whai rāhui hoki te roa o te wā ki a rātou?

Pūrere

Akoranga manahau

E kuhu ana ngā ākonga ki ngā akoranga, e mahi ana i ngā kaupapa e tautoko ana i ā rātou akoranga, kāore i te noho kia purea noa e ngā mātauranga. Ka kuhu mai ki ērā momo kaupapa mahi ko ngā hui, ko te mahi kaupapa i runga i te kotahitanga, ko te waihanga whakaaturanga hei whāngai i ngā kitenga, he whakamātau rānei i ētehi mea. Ka āhei hoki ngā ākonga ki te whai wāhi atu ki te whakatau i ngā kaupapa pārekareka hei matapaki me te whakatau i ngā whāinga mō ngā akoranga. I te wā e tino kuhu ana ngā ākonga ki ā rātou akoranga, e whanakehia ana ētehi pūkenga kē atu mō te manaaki whaiaro tēnā i te ako kākā noa.

Kotahitanga, Kuhukore

Urutau

Ko ngā tukanga urutau, he tukanga e kuhu mai ai ko ngā tikanga ako, e mataara ana ki te ahurea o te ākonga, o ngā rerekētanga, o ngā ngākaunuitanga, o ngā whirikoka me ngā matea. Kei te manaaki ngā akoranga urutau I ngā panonitanga, i ngā āhuatanga e toko mai ana me ngā horopaki. Ko ngā wāhi urutau, he wāhi e āhei ana ki te whakarerekē, kia hāngai ki ngā matea ako o te wā. Hei tauira māmā nei, ko te nekehanga pea o ngā rawa o te akomanga e taea ai te mahi ā-rōpū.

Tikanga Ako, Wāhi pīngore, Kanorau

Āheinga urutau

Ko te raukaha ki te whakahāngai mātauranga, rauemi me ngā āheinga ki ngā tini āhuatanga me ngā horopaki o te ako.

 

Hangarau urutau

Ko ngā pūrere e taea ana i roto i ngā tini āhuatanga mō ngā tini kaupapa, hei āwhina i te ākonga.

Pūrere

Toa urutau

Ko te mōhio ki te āta tāutu i roto i ngā horopaki matarau, me te kite i ētehi ture ake, i ētehi uara rānei kāore i te hāngai (Timperley 2013) me te whakamahi anō i ngā tāututanga e tika ana. Ko te whakatupu i ngā pūkenga o te ākonga te mea nui (te whakaaro nui) e āhei ai ki te kōwhiri i ngā rautaki ako mō ia āhuatanga ako.

Manatū, Pīngore

Mana Ake

I te wā e kōrerotia ana te ākonga, kei te whakaarotia te mōhio me te raukaha o te ākonga:

kia tū e nui ai ngā hua

kia nui ngā kōwhiringa me te pūkenga ki te whakaū I aua kōwhiringa

ki te ārahi i ngā akoranga me te waha i ngā kawenga mō ā rātou ake akoranga

kia whakamanatia te ako whaiaro

kia whai takoha ki ngā akoranga a ētehi atu me te āhua o te whakahaeretanga o ō rātou hapori ako

tae noa ki te māramatanga ki ngā tukanga mō te ako me te ara ki te takaako.

Takaako

Akoranga Mana Ake

Ko ngā akoranga e ārahi ana, e akiaki ana hoki i te ākonga ki te whai i te kōrero hāpai, ki te whakatika hapa,me te waha i ā rātou ake akoranga. E kōrerotia ana te ākonga hei hoa ako, tēnā, i te kai noa i ngā mātauranga a te kaiako.

Mana Ake

Mataara

I roto i te horopaki o te mātauranga, ko te āheinga, me te kore āhei ki te tāutu i te panonitanga o ngā matea o ngā ākonga – katoa kei te taumata pūnaha me ngā mahi whakaako.

Waiaro

Ako

He hononga kaiako, he ākonga hoki “ko te tamaiti te kaiako me te ākonga” (Pere, 1982) kei te whai akoranga hoki te pouako i roto i tēnei tukanga ararua.

Tāutuutu Akoranga

Arohaehae me te whakahaumi

Ko te arohaehae me te whakahaumi tētehi tukanga auaha e taea ai e te kaipānui te āta whakatōmene i ngā tuhinga e pānuitia ana me ngā whakaaro, ngā korero hoki o roto. Nō rātou e arohaehae ana, e whakahaumi ana hoki, kei te tohu ngā kaipānui i ngā whakaaro, I ngā kōrero, i ngā āhuatanga rānei o ngā tuhinga, me te whai whakaaro ki ēnei e ai ki ō rātou ake mōhiotanga me ngā mātāpono ā-iwi (e hono ana rānei ki tuhinga kē atu), tae atu ki te whakatau whakaaro, hei whiriwhiri i te tino ngako mā roto mai i te huinga o ngā whakaaro. Ka wetewetehia e ngā kaipānui ngā tuhinga kua pānuitia, ka mātaitia e ai ki tā rātou titiro, ā, kua whakakotahihia mai anō ngā pārongo hei whakatupu i tētehi kete mātauranga hou.

 

Akoranga ahakoa ki whea / āwhea

He akoranga e taea ana ahakoa ki whea, he aha te āhua, te wā rānei, ki roto, ki waho rānei kei tua o te akomanga, o ngā kaupapa ako rānei. Ka whakatairanga tēnei i te whakamahinga o te KH. I te nuinga o te wā he mea whakakaha i ngā ākoanga ki te waha kē atu i ngā haepapa mō te ako. (E ai ki ētehi ko te Ako Rangiwhāwhā) Ka whakaūngia e te nuinga o ngā kura ngā taumata me eke

mō te wātea me te tere me tāutu e ngā kaiako,

waihoki

me whakatauira e ngā kaiako te manaakitanga o

tēnā tukanga

Hei tauira, Ko te tuku i ngā rauemi me ngā whakautu ki ngā ākonga i te wā e taea ana e rātou, me te tuku i a pikaru ki te mahi i āna mahi.

Tuwheratanga, KH, Akoranga herekore

Āporo

He kamupene hangarau whai mana e whakaputa ana i ngā tini ratonga hangarau, i ngā rawa hoki pēnei i te iWaea, i te iPapa, i te iPā, i te iWāti, i te Make pānaho me ngā rorohiko.

 

Taupānga

He tōpūtanga hōtaka, he wehewehenga pūmanawa rānei i waihangatia ai mō tētehi take ake. E tohua ana hei ata iti i te pūrere ka patohia e koe ki te whakatuwhera i te hōtaka. Hei tauira. he kāmera e whakaahua ana i te taupānga kiriata.

Matihiko, Ipurangi, Mahi kēmu

Hangarau hāpai
akoranga

He tini āhuatanga matihiko me ngā akoranga ā- ipurang i i ako ai ngā ākonga i ngā tohutohu kua oti kē te hopu pēnei i ngā tūmahi kiriata, i ngā akoranga mahi kemu rānei. Kāore ngā kōrero i te puta kanohi ki te kanohi mai, i taua wā rā rānei. Kāore nga ākonga katoa e mahi ana i te mahi ōrite i te wā kotahi. Ka mahi takitahi, i ngā wā e tika ana mō rātou. Hei tauira, ko te whai wāhi atu ki ngā rauemi akoranga mā tētehi Pūnaha Manaaki Akoranga.

Pūnaha Manaaki
Akoranga

Poutama akoranga

He akoranga whānui, hōhonu, whakapātari hoki ki te whakatupu i te mātauranga me te māramatanga.

 

Houtupu

Motuhenga – hei karangatanga mā ngā ākonga.

 

Aromatawai houtupu

He arotake i te koke a tētehi ākonga mā roto i ngā horopaki motuhenga i runga anō i te pīngore mō te āhua me te wā ka aromatawaingia ai te ākonga.

Kotahitanga, he horopaki nō te ao tūroa ake

Akoranga houtupu

He whaiwāhitanga akoranga e whakamana ana i te ākonga ki te hīraurau i ngā wero nui i te ao tūroa nei. E taea ana tēnei ki roto, horapa rānei i ngā wāhi ako, ā, haere nei te wā ko te mahi a ngā ākonga i runga i te kotahitanga tētehi hua. Hei tauira, mahue kē nei te whakaū i tētehi whakakaupapatanga mō ngā āhuatanga me ngā rōrahi o ngā hanga i roto i ngā pukapuka, ka āhei kē ngā ākonga ki te tātai i te nui o te peita e taea ai e rātou te peita tētehi whare kurī e whakahoahoatia ana, e whakatūria ana rānei. He akoranga ka puta i te wā ka mau kē atu tētehi āhuatanga.

KH, Akoranga herekore

Hangatangata

He ata, he āhua rānei e whakamahia ana hei whakakanohi i tētehi tangata kei roto i te kēmu rorohiko, he pae ipurangi he aha atu rānei. Hei tauira, ko te taurite matihiko-kore nei ko ngā taputapu moroiti o Monopoly – he kaitākaro rerekē ia taputapu.

 

Āwhina

He āwhina, he tautoko hoki i tētehi.

 

Pūrauhiko

Te nui o te kōrero e taea ana e ngā aho whakawhitiwhiti te kawe, tae atu ki te tere tae atu me te tuwhera o ngā rauhiko.

Rauhiko

Haki

He rauhiko tēnei kua huri hei hanga e taea ana e te mihini te pānui. I te nuinga o te wā he rārangi tarapu e kitea ana i runga i ngā rawa, hei tauira, he pākete pihikete. Ka mātaitia te haki i te wāhi hoko hei tohu i ngā rawa me te utu.

 

Tōpūtanga raraunga

He puna iti o ngā raraunga i hiatongatia ai horapa i ētehi puna matapōkere nui. Hei tauira, ko ngā raraunga angitu mō ia akomanga i roto i te kura i kohia ai hei whakaatu i te angitu horapa i te kura.

Raraunga

Akoranga whenumi

He akoranga ka puta i te wā e whakaakongia ana tētehi wāhanga kotahi o te kaupapa me ngā tohutohu mā te matihiko me ngā pae tukutuku. Ka toko ake hoki ngā akoranga i hanga kē atu, pēnei i te whakaako kanohi ki te kanohi. He paku mana ō ngā ākonga i runga i te wā, te wāhi me te ara, te tere rānei o tā rātou ako.

Pae tukutuku, Matihiko

Rangitaki

He pae tukutuku whakawhitiwhiti e tuku ai, e pōhi ai hoki te tangata i ōna whakaaro. Ka whai wāhi ētehi atu hoki ki ngā whakawhitinga whakaaro.

Pae tukutuku

Tohuwāhi

Ko te taurite; ko te tohuwāhi o te pukapuka tonu nei. Ka whakairia ake he hononga ki te whārangi ipurangi kei te pūtirotiro e wawe ai, e māmā ai te whaiwhai atu.

Pūtirotiro, Whārangi
tukutuku

Tūtohuwāhi

He tiaki i te tūwāhi o tētehi pae tukutuku, he mea rānei o tētehi puna kōrero, e hiahia nei koe kia tere ai tō tomo anō, pēnei i te tiaki i tētehi whārangi.

Pae tukutuku

Wāhi motuhake

He wāhi i tua atu i ngā wāhi matua o te rūma e taea ai e ngā ākonga te mahi takitahi, i roto rānei i ngā rōpū iti.

 

Pūtirotiro

He pūmanawa tautono mō te whakahokitanga, mō te whakaaturanga me te whakawhitiwhiti haere o ngā puna kōrero i runga i te tukutuku-ao-whānui. Hei tauira, ko Kūkara, ko Rāwhari, Whakatōmene Ipurangi (WI)

Taupānga, Pūmanawa, Pae Tukutuku Ao Whānui, www

MMTH – Mauria Mai
Tō Hangarau

Mauria mai tō ake pūrere/hangarau. E aro ana tēnei ki ngā tikanga o te whakamana, o te pātai rānei ki ngā ākonga kia haria mai ā rātou ake pūrere waea (rorohiko pōnaho, papa rorohiko, he waea koi) ki te kura, me te whakamahi i aua pūrere ki te tautoko, ki te rangahau, ki te hopu hoki me te whakaatu i ngā akoranga. I te nuinga o te wā, ka whakaaetia rātou ki te takiuru ki te hononga kura mā ā rātou pūrere ake.

Pūrere, Kōtuinga,
Papa Rorohiko

KA3KOAU

He kōrero ki te tokotoru ki te wānanga i ngā whakaaro me te whakatupu māramatanga tōmua o te tono ki te kaiako.

 

Hōpuni

He wāhi noho e taea ai e tētehi rōpū kua karangahia te whakawhiti pārongo, he kōrero ōpaki i te nuinga o te wā.

 

Ana whakaaro

He wāhi mō te ako takitahi, mō te whai whakaaro, mō te pānui wahangū me te rere o ngā hau auaha.

 

Pukarangi

He rorohiko pōnaho e whakamahi ana i te Pūnaha Pukarangi Whakahaere (OS). E hāngai ana ki ngā taupānga Kūkara, hei tauira, ko ngā kōnae Kūkara. Ka whakairia te rauemi ki te Kapua, ka tīkina i te Kapua hoki. Ko te nuinga o ngā pukarangi he rorohiko pōnaho iti iho i ngā mea pupuru i ngā rauemi i roto i ngā mahara ake o te rorohiko.

Taupānga, Pūnaha Whakahaeere, Kūkara, Kapua,

Kapuahiko

He whata mariko rauhiko e taea ana te whāwhā i ngā wāhi katoa, tēnā i te mate ki te hono atu ki tētehi pūrere kotahi. E mōhiotia whānuitia ana ko “Te Kapua”.

Rauhiko, Mariko,
Pūrere

Aromātaitahi

He mahi aromatawai i runga i te kotahitanga e puta ngātahi ai i te kaiaromatawai me te tangata e aromatawaingia ana he mahi. E taea ana tēnei mahi e te kaiako, e tētehi pia, e ngā mātua rānei.

Kotahitanga

Marautahi

Ko te mahi ngātahi ki te whakarākai i te marau e hāngai ana ki te noho rangapū i waenganui i te kaiako, i ngā ākonga, ā, i ētehi wā i waenganui tonu i ngā mātua ki te whakawhanake he marau e tino kuhu ai, e tino toro ai ngā ākonga i roto i ngā akomanga, i ngā rōpū rānei. Ka tūtakina tonutia ngā here ki te marautanga o Niu Tireni, engari he houtupu ngā horopaki mā ngā ākonga.

Horopaki houtupu

Akotahi

Ka puta tēnei āhuatanga i te wā ka mahitahi ngā tamariki me ngā kaiako ki te whakatupu māramatanga me te mātauranga e pā ana ki te ao. Ka mārō kē atu ngā taura here tāngata i te akotahi i waenganui i te rangapū ako katoa.

 

Whakaakotahi

He hanga e tohe ana i te kotahitanga me te kōrerorero i waenganui i ngā mema katoa o te tīma kaiako e riro ai i te katoa te haepapa ki te manaaki i ā rātou rōpū ākonga. I te nuinga o te wā ka whakatomenehia e te tīma ngā raraunga e pā ana ki te angitu me ngā whanonga ako, ā, ka maheretia te ara tika kia tutuki ai ngā matea ako o ngā ākonga katoa. I te nuinga o te wā ko te ara tika ko ngā tūmahi rerekē mā ngā ākonga rerekē.

 

Whakaakoako

He kōrero taumātakitahi e aro ana ki te whakapai ake i te mahi mā roto mai i ngā pātai, te whakarongo pīkari me ngā wero e tika ana i roto i tētehi taiao tautoko, akiaki hoki. E aro ana ngā whakaakoako ki te putanga e hiahiatia ana. Hei tauira, ko te whakaakoako i te ākonga kia māia ai tana tū ki te kōrero.

Whakaārahi

Uhingaro

He rārangi tohutohu e ora ai tētehi hōtaka rorohiko, ā, e taea ai e tātou te waihanga ētehi pūmanawa me ētehi taupānga pae tukutuku. Ko te pūtirotiro, ko te pūnaha whakahaere, ko ngā taupānga o runga waea me te Pukamata he mea hanga katoa e te uhingaro.

Uhingarotanga, Taupānga, Pae tukutuku, Pūtirotiro, Pūnaha whakahaere, Pukamata

Whakauhingaro

He tuhituhi i ētehi tohutohu e ora ai tētehi hōtaka. Mā te ako i ngā uhingaro e taea ai e te tangata te ako ngā rārangi tohutohu hei mahi i tētehi pae tukutuku, i ngā kēmu me ngā taupānga. I tēnei wā he kōwhiringa te whakauhingaro i roto i ngā kura.

Taupānga, Uhingaro, Pūnaha whakahaere, Pūmanawa, Pae tukutuku

Pūtaiao hinengaro

Ko te ako i ngā mahinga o te hinengaro me ōna āhuatanga. E ai ki ngā pūtaiao hinengaro hou, ko te mātauranga kounga me te māramatanga ngā mea nui i roto i te whakawhanaketanga o ngā ākonga māia, tēnā anake, i te nui o te mātauranga ka whakawhiwhia.

 

Whiringa whakaaro

Ko te hikitanga o te kohu i kite ai koe e tukituki ana ō whakaaro e rua, ā, he uaua te kite i te hōhonutanga me ngā wero o roto.

 

Kotahitanga

Ko te mahi ngātahi a te takitahi hei tīma mō ngā take, mō ngā kaupapa, mō ngā whāinga rānei i runga i te riterite, e ako ai rātou mai i ētehi, e ako atu ai ki ētehi hoki. He mana ake i te whakakotahi anake. Ko te kotahitanga i roto i te ako tētehi āhuatanga ka pupū ake i waenganui i ngā ākonga tokorua, i roto rānei i tētehi rōpū nui, ā, he maha ōna mata.

 

Rukutahi

Ka ako ngātahi ngā ākonga kia mārama kē atu rātou ki te ao e noho nei rātou. Ka waihangatia he pātai, ka whakaemitia, ka arohaehaetia hoki ngā kōrero taunaki, ka puta he mahi hei whai ake me te whāngai i ngā kitenga me ngā taunakitanga.

 

Tātai

He tukanga e whai ana i tētehi whakaraupapatanga e riro ai te whakautu (tātaitanga). E hāngai ana hoki ki te whakahaeretanga o te rorohiko, o te pūnaha rānei kia kitea te māramatanga. E whakamahia ana hoki hei whakakaupapa i te Pūtaiao Rorohiko.

Whakaaro Tātai

Tātai whakaaro

E kuhu mai ana ko ngā pūkenga maha, e hāngai ana ki ngā āhuatanga o te tātai, e whakamahia ana kia nui ake te māramatanga me te whakaoti rapanga. E tāpiri ana ki tēnei ko ngā pūkenga hiringa e whakawhanakehia ana horapa i te marau, pēnei i te auahatanga, i te mōhio ki te whakamārama me te mahi ngātahi. Waihoki, ko ngā tino pūkenga mō te whakaoti rapanga pēnei i te whakaaro arotau. Hei tāpiri anō ko te mārama ki ngā whanonga o te tangata i roto i ngā tini kaupapa.

Tātai

Mahere kaupapa

He momo taputapu hāpai i ngā mahere kaupapa mō te whakariterite me te whakaahua mātauranga. Ka noho pea hei hoahoa e whakaatu ana i ngā hononga i waenganui i ngā ariā me ngā whakaaro. I te nuinga o te wā ka kitea pea te hononga mā tētehi porowhita honohono, mā te hono rānei o ngā rārangi me ngā kupu.

 

Akorua

E hāngai ana ki ngā akomanga – ngā akomanga e haere ana i te wā kotahi.

 

Akoranga
tūhonohono

I Niu Tīreni nei, e aro ana ki ngā akoranga i puta mai ai i te tuituitanga o ngā hangarau ki ngā akoranga, kia tutuki ai ngā tino mō ngā ākonga o ngā kura me ngā hapori. E taea ana ngā hononga ā-rohe, ā-ao hoki. Mō ētehi, ko te akohono e aro ana ki ngā akoranga moroki e arotahi nei te horopaki, mō ngā akoranga ki te mana ōrite.

Ngā Waiaro, Mahira,
Kotahitanga

Hononga

Ko te hononga o te tangata ki tangata kē atu i waho atu o te akomanga. Ka mārō kē atu ngā hononga ki te tika te whakamahitanga o ngā hangarau matihiko.

 

Whakaao Mārama

Ko te whakaao mārama e kōrero ana mō te āhua o tā te tangata whai pea i te mātauranga me ngā akoranga. Ko te ariā e mea ana ka whai māramatanga te tangata mō te ao e noho nei rātou, ka whiwhi i ngā mātauranga kia tupu kē atu ai ō rātou ake wheako. Kāore pea i te tika tēnei momo whakawhiwhinga ki te mātauranga i ngā wā katoa.

 

Akoranga arotahi

He āhuatanga ako e mahi tahi ai ngā ākonga ki te āwhina i a rātou anō, i te wā tonu e tū nei te kaiako hei kaiārahi, hei kaimanaaki rānei. I te nuinga o te wā, kāore i te pērā rawa te whakatakotoranga o ngā whakaritenga mō te akoranga arotahi, pēnei i te kotahitanga. Ka whakaū hoki tēnei tukanga i ngā akoranga ake a ngā ākonga tae atu ki te ako a ō rātou mema, katoa he pūkenga whakawhanaunga e whanaketia ana.

 

Auahatanga matanui

He uepū kua whakatakotohia he huarahi atu anō mō te manatārua. E tūhonotia ana ngā ara e rua, i waenganui i te manatārua ake, arā, ko te kore whakamahi i ngā kōrero i te korenga o te whakaaetanga, me ngā wāhi tūmatanui kāore he take o te whakaaetanga. I te nuinga o te wā, mā te raihana auahatanga matanui e whakaaetia ai ngā tāngata ki te whakamahi, me te tūhonohono ā-ture nei i runga anō i te kore whakamahi ki te penapena moni.

 

Whakaaro arohaehae

He mōhio ki te āta whakaaro me te whakaaro tika mō ngā huarahi, mō ngā mahi rānei. E tāpiri ana ki tēnei ko te mōhio ki te kuhu ki ngā āhuatanga whaiwhakaaro, me te noho puku. Mō te tangata kei a ia ngā pūkenga whakaaro arohaehae, ka taea e ia ngā hononga arotau i waenganui i ngā whakaaro me te whakatau i te mana o tētehi puna pārongo.

 

Whai huatanga

Te tukanga mō te penapena rawa mō te wāhi mahi, i te nuinga o te wā kei te pae tukutuku, nō tētehi huinga tāngata

Pae tukutuku

Mana ahurea

E kōrero ana mō ngā whakaaro me ngā mātauranga ka pā ki te tangata e kuhu atu ana ki ngā mahi whakawhanaunga. Ko ngā āhuatanga ka puta mai i ngā tikanga whakahaere ko te mōhio ki te kōrero me te tuhi tika, katoa he mana ake. Ko te mana ahurea kāore i te hāngai ki te moni, ki te wāriu tōpū, ki ngā tātainga pūtea rānei. Ka whakaute, ka karangatia hoki e ngā kaiako te mana ake o ngā ākonga ki te akiaki i te kuhutanga atu ki ngā akoranga.

 

Haumaru- tāururangi

Ko te mōhio ki te mahi i runga i te tika me te pono mā runga i te ipurangi me ngā taiao honohono kē atu. Mō ngā kura, ko te haumaru-tāururangi he mea whakaū i te ara pai ki ngā hua nui ka taka mai i ngā hangarau me te ako i ngā ākonga ki te tautuhi me te manaaki i ngā mōrearea e pā ana ki te KH.

Hononga, Ipurangi, KH

Papatohu

I te ao hangarau pārongo, ko te papatohu he rite ki te papatohu o te waka, e whakarite mai ana, e whakaatu ana hoki i ngā pārongo hei whakahoahoatanga, ā, e mārama ana te pānui. Tērā ngā papatohu rorohiko he taunekeneke ētehi.

Taunekeneke

Raraunga/Rauhiko

He pārongo kua tahuritia hei hanga māmā ki te nuku, ki te whiriwhiri rānei. Mō tētehi akomanga, ka āpiti atu ki ngā raraunga ko ngā kōrero aromatawai, ko te rēhita whakakanohi, ko ngā kōnae ako rānei. I roto i te horopaki o te rorohiko, ko te rauhiko he pārongo matihiko e taea ana e te rorohiko te kai. Ka taea te tiki ake ngā rauhiko me te tūhono ki rorohiko kē atu, ki te pae tukutuku rānei. He maha ngā ritenga ipurangi ka whakaae anake ki tētehi kohinga rauhiko kua oti te whakatau kia rere ki roto, ki waho hoki o te rorohiko ia marama. Ko te paita he wehenga nō te rauhiko rorohiko.

Rauhiko nui, Matihiko,
Tikiake, Ipurangi

Raraunga Ārahi
Whakataunga

He huarahi e kite ana i te hua o ngā whakataunga kua taunakitia e ngā raraunga. Ka whakaratohia e ngā arohaehaetanga raraunga tētehi matapihi ki te mōhio o ngā ākonga ki ngā mea me mōhio rātou, me ngā ara hei whakaea i ō rātou matea ako. Ki te whai arohaehae hāngai me ngā kōrero mō ngā raraunga, ka taea e te pouarahi te whakatau tika i runga i te mōhio, hei painga mō ngā putanga ākonga.

Raraunga

RĀW

Tirohia ngā Raraunga Ārahi Whakataunga.

Raraunga Ārahi
Whakataunga

Akoranga rētō

I roto i te akomanga e aro nui nei ki te akoranga rētō, ka whakatinana ngā ākonga i ngā mea kua ako nei rātou i roto i tētehi kaupapa, i roto i tētehi horopaki rānei, tae noa ki ngā āhuatanga hou kua toko ake i roto i ērā. Kei te kite rātou i te hāngaitanga o ngā akoranga ki te ao tūroa nei. Kei roto i te akoranga rētō ko te ū tonu, ko te whānuitanga me ngā āhuatanga pai e whai pānga ana ki te whanonga o ngā ākonga, ki ō rātou whakaaro, kare ā-roto rānei.

 

Tūmahi akoranga
rētō

Kei te arotahi ngā akoranga ki te tukanga o te ako, e whakatupu nei i te mātau o ngā ākonga ki te ārahi i ā rātou ake akoranga me te mahi i ētehi mahi e hāngai ana ki ā rātou akoranga. He hoa haere ngā kaiako me ngā ākonga i roto i ngā tūmahi ako rētō, he āhuatanga nō te whakatōmene, nō te whakahonohono me ngā take whānui nō te ao tūroa tonu.

 

Akoranga manapori

He pae tawhiti nō te ao mātauranga tēnei, ā, ko te manapori he whāinga, he whakaraupapatanga tohutohu hoki. Ko te tūhonotanga o ngā mātāpono manapori ki te ao mātauranga, ā, ka whai wāhi hoki pea ko te tino rangatiratanga i roto i te hapori hei mana ōrite, tae atu ki ngā mātāpono tika, ki te whakaute me te whakapono.

 

Tikanga tuwhera

He mea mārakerake, he ngātahi hoki tā ngā kaiako mahi tahi me te mahere tahi. Ka tonoa e ngā kaiako, ā, he mea nui ki a rātou te kōrerorero, te rapa haere me te arohaehae ngātahi i ngā āhuatanga, o ia rā, o ā rātou tikanga mahi. Kāore he kūaha e kati ana.

Mahira, Kotahitanga

Pūrere

He kupu e whakaahua ana i ngā hangarau matihiko pēnei i te iPapa, i te waea koi, i te rorohiko pōnaho me ngā pukarangi.

Matihiko

Whakamātau kōingo

He aromatawai e taea ai e te kaiako te tautuhi ngā āhuatanga ako whirikoka me ngā matea o te takitahi. Ka whakamahia ngā putanga hei mahere i ngā tūmahi kia koke kē atu ngā ākonga hei ākonga.

 

Kauwhau

Ko te kauwhau e kōrero ana mō te āhua o te whakaako e rite nei ki tētehi kaikauwhau, he tikanga whakaako nō mua rā anō. Ko te otinga atu, ka tohutohungia ngā ākonga, tēnā, i te whai wāhi atu ki roto i ngā akoranga.

Akoranga manahau

Tangongitanga

Ka whakaratohia e te kaiako ngā tūmahi ako rerekē mō ngā wāhanga o te akomanga. Ka whakahoahoatia ēnei kia ea ai ngā matea ako, ngā whirikoka me ngā ngākaunuitanga o ngā ākonga. I te nuinga o te wā, he tūmahi ‘me oti’ tērā ētehi ‘ka taea te mahi.’ Ka whai kōwhiringa ngā ākonga mō ngā tūmahi ka mahia e rātou nō te puna ‘ka taea te mahi’, ā, tērā ētehi atu wā ka ārahina rātou ki ētehi mahi hei whakapiki i te whirikoka i roto i tētehi āhuatanga o ā rātou akoranga

Me oti’ me te ‘ka taea te mahi,’ Akoranga Hāngai, Āhuatanga Ako Huri Noa, AAHN

Akoranga tangongi

Tirohia te tangongitanga

Tangongitanga

Matihiko

He mea e whakamahi ana i te uhingarorua (he uhingaro matarua). E hāngai ana te whakamahinga o te matihiko ki ngā mea kei te taumata māmā, me te whakamahinga o te uhingarorua. Hei tauira, ko te rorohiko tētehi pūrere matihiko, pēnei i te waea me ētehi atu mea. Ki te ‘matihokotia’ tētehi akomanga, kei te whakamahia ngā taputapu nō te pae tukutuku ki te whakarite mai i ngā rauemi mō te akoranga, he maha ngā wā ka māmā kē atu te tomo atu me te mahi i runga i te kotahitanga mā ngā ākonga me ngā kaiako.

Ipurangi, Kotahitanga

Kirirau matihiko

He tangata e māia ana, e mārama ana hoki ki te whakamahi i ngā KH (Hangarau Whakawhiti Whakaaturanga) i roto i ngā tini āhuatanga. Ka mahia i runga i te pono, e whakaatu ana i ngā pūkenga whakaaro arohaehae, me te kite anō, he manaaki hoki i ngā wero o te ao matihiko. He whai tikanga, he whai hua, he whakaute ngā hononga ki tangata kē atu i runga i te ipurangi.

Hikorangi, KH, Ipurangi,
Pae tukutuku

Hononga ā- matihiko

He āheitanga ki te kōrero me te hono atu ki te tukutukuao- whānui.

Tukutuku-ao-whānui
www

Whārua matihiko

Te whārua i waenganui i te iwi mōhio ki te whakamahi hangarau, me te iwi kore mōhio. E tāpiri ana ki ēnei hangarau ko ngā waea, ko te pouaka whakaata, ko ngā rorohiko ake me te ipurangi. I ētehi wā ko te whārua te hua i te korenga o tētehi tomonga ki te ipurangi, ki ngā pūrere rānei.

Tomonga, Pūrere

Mātauranga matihiko

Te pūkenga ki te kimi, ki te whakarite mai, ki te mārama, ki te arotake me te whiriwhiri i ngā pārongo mā ngā hangarau matihiko. Ka whakamahia e ngā ākonga ngā hangarau tika kia tutuki ai tā rātou e hiahia nei. (Ka toro atu ētehi ki te ‘mātauranga matihiko’ hei rerenga atu anō mō te ‘whakamahi matihiko’).

Whakamahi Matihiko,
Hangarau Matihiko

Tapuwae matihiko

Ko ngā kōrero katoa ka toe mai nōu e whakamahi ana i te ipurangi. Ko ngā pitopito kōrero o runga o ngā pae pāpāho pāpori, ko te huirangi, ko ngā taupānga me ngā kohinga īmera, katoa nō tētehi wāhanga o ngā whakamahinga o te pae tukutuku, ā, he wā pea tōna ka kitea e tangata kē atu, e whāia ana rānei i roto i tētehi pātengi raraunga, ahakoa i maharatia kua whakamoea kētia e koe. Ko te whakatupu i te māramatanga i roto i ngā ākonga mō te āhuatanga ka puta pea i ngā tapuwae matihiko, i tētehi mea whai take e hāngai ana ki ā rātou akoranga me te manaaki anō i tō rātou haumarurangitanga.  

Pae tukutuku, paepāpāho-
pāpori,
Ipurangi, Huirangi,
Haumaru-rangi

Manene matihiko

He tangata kua toro atu ki te hangarau matihiko hei kīnaki i āna ake mahi. He tokomaha ngā kaiako he manene matihiko, ā, he maha tonu ngā wā he ākonga kei ngā akomanga kua waia ake rātou ki te mahi i ngā pūmanawa me ngā āheinga o ngā pūrere.

Hangarau matihiko,
Pūrere, Pūmanawa

Akoranga matihiko

E whakaratohia ana e te pae tukutuku he wā e āhei ai ngā ākonga ki te ako mā te akoranga matihiko, Hei tauira, mā te tūhonohono hononga, mā te ipurangi, mā ngā hui kiriata, mā ngā kōnae Kūkara rānei. Ka haere ngā akoranga mā te kotahitanga, mā te whakaputa rauemi, mā te whai wāhi atu me te takoha atu ki ngā kōrero me ngā whakataunga.

Pae tukutuku, Ipurangi,
kōnae Kūkara,
Kotahitanga

Whāinga Ako
Matihiko

He rauemi matihiko i runga anō i te whakaaro mātauranga. Ka whakamahia pea e ngā ākonga ngā whāinga ako matihiko i roto i ngā akomanga, kanohi ki te kanohi, mā te ipurangi, i roto rānei i ngā akoranga whenumi. Hei tauira, ko te rauemi matihiko he kāmera, he whakaahua ipurangi, he pātuhi, he whakaaturanga, he kōnae ipurangi, he kiriata o ngā kauwhau, he kōrero TED, he kēmu, he whakatarunatanga rānei.

Akoranga Whenumi,
Kanohi ki te kanohi,
Ipurangi, kōrero TED,
Kōnae Ipurangi

Mātauranga matihiko

Ko te mōhio ki te whakamahi i ngā hangarau matihiko ki te ako, ki te mahi me te tākaro. E mātau ana ngā ākonga ki te whakamahi i ngā hangarau, engari ehara i te mea he whai hua te katoa o ngā whakamahinga. (Ka toro atu ētehi ki te ‘whakamahi matihiko’ hei rerenga atu anō mō te ‘mātauranga matihiko’).

Mātauranga Matihiko,
Hangarau Matihiko

Mātanga matihiko

He tangata i rumakina ai i roto i te hangarau nōna e pakeke mai ana, pēnei i te pae tukutuku, i ngā rorohiko, me ngā pūrere waea i ngā āhuatanga katoa o tōna ao.

 

Hangarau matihiko

Ko ngā hangarau katoa e whirinaki atu ana ki ngā uhingarorua hei whakaatu i ngā kupu me ngā nama.

Matihiko, Uhingaro

Taunaha akoranga

He raupapatanga e hāngai tonu ana ki te mahira, he aro ngātahi ki te whakaoti rapanga. Ka toro atu te ākonga ki ōna ake wheako me ōna ake mātauranga ki te taunaha i ngā tika me ngā hononga, tae atu ki ngā akoranga hou. Ka ako ngā ākonga ki te taunekeneke me te ao mā te taunaha me te rāwekeweke kaupapa, mā te pakanga ki ngā pātai me ngā tohe, mā te whakamātau kaupapa rānei.

Mahi ngātahi, Akoranga
mahira

Waiaro

Ko ngā aro, ko ngā whakaaro me ngā āhuatanga o te tangata. Hei tauira, he waiaro pea ōu ki te whakaoti i tētehi mahi, ahakoa he uaua ki a koe ngā mahi.

 

Kanorau

Ko te kanorau i roto i tētehi taupori rangatahi, e kōrero ana mō ngā rerekētanga o taua taupori. E tāpiri ana ki ēnei rerekētanga ko te momo, ko ngā iwi, ko te ira tangata, ko te momo ira, ko te nui o ngā rawa, ko te pakeke, ko ngā āheinga o te tinana, ko te kōrero Pākehā hei reo tuarua, ko ngā momo whakaaro, ko ngā whirikoka me ngā matea ako, ko ngā whakapono, ko ngā whakaaro tōrangapū, me ētehi atu whakaaro whai hua rānei. Ko te mātau ki ngā rerekētanga e mea ana he mana ō te katoa me te manaaki me te whakaute i ngā rerekētanga. Ko te mātau ki a rātou anō tōna pūtake me te koke ki tua o manawanui anake, ki te manaaki me te whakanui i ngā āhuatanga whai hua o te kanorau i roto i tētehi taiao haumaru, wairua pai me tētehi taiao poipoi.

 

WAM

Tirohia ngā Whāinga Ako Matihiko

Whāinga ako matihiko

Tikiake

He whakawhiti i tētehi kōnae mai i tētehi rorohiko ki tētehi atu, he nui ngā wā he iti iho, he kotahi. Hei tauira. Ka tikiake pea koe i ētehi waiata mai i te pae tukutuku hei whakarongotanga māu mā runga i tō waea.  

Tikiake

Poutaka

Ko te poutaka, he ratonga e tukuna ana he pātakahiko utu kore nei, tētehi o ngā mea ka ratohia e ia. Ko te poutaka e whakaāhei ana i ngā kaimahi ki te whakairi rauemi ki roto i te kapua, ā, e taea ana ngā rauemi te tomo nō ngā rorohiko me ngā pūrere katoa

Kapua, Pūrere

Akoranga ā-hiko

Ko te akoranga ā-hiko (Ngā akoranga hiko) he akoranga e manaakitia ana, e tautokona ana mā roto mai i ngā hangarau matihiko. E kōrerotia ana te whānuitanga o ngā tūmahi mai i te ako tautoko, ki te ako kanohi ki te kanohi e ai ki te ako-hiko, e mōhiotia ana ko te akoranga whenumi, tae noa ki te ako mā runga i te pae tukutuku. Mā te tangata e whakatau i te tere o te ako, ā, ka toko ake ki roto, ki waho rānei i te akomanga, i te kāinga rānei..  

Akoranga whenumi,
Matihiko

Akoranga Hinonga

Akoranga Hinonga. E ai ki Te Tāhuhu o te Mātauranga ko te Akoranga Hinonga he ‘tukanga ako mō te whakaako me te ako e arotahi ana ki te whakawhanake i roto i ngā taiohi ērā pūkenga, ngā matatautanga, ngā māramatanga, ngā pūmanawatanga e taea ai e rātou te mahi auaha, te tautuhi, te waihanga, te whakaara, me te manaaki tika i ngā kaupapa ake, i te hapori, i ngā pakihi me ngā whaiwāhitanga mahi, tae atu ki te mahi mā rātou ake.’ Ka whai wā ngā ākonga ki te kuhu ki ngā pakihi me te hapori me tētehi kaupapa ake, e ako ai rātou ki te tū hei kaipakihi me te whakamātau i ngā mōrearea kua matapakitia.

 

Puka-hiko

He mata hiko o ngā pukapuka i tāngia i mua e āhei ana ki te tikiake i te Ipurangi me te pānui i runga i te rorohiko, i tētehi pūrere kawe rānei.

Ipurangi

Kōnae-hiko

Ko te kōnae-hiko he huarahi mā ngā ākonga ki te hopu i ā rātou mahi, i ngā pae tawhiti me ngā angitutanga, he whaiwhakaaro hoki ki ngā akoranga, he tūhonohono akoranga me te whiwhi i ngā kōrero hāpai, i ngā kōrero whakamua hoki. E wātea ana ki ngā ākonga te whakaatu pārongo i roto i ngā takotoranga rerekē, ā, mehemea e tika ana te pūmanawa rorohiko, he kawe hoki i ngā pārongo i ō rātou taha mai i ngā akoranga whare kōhungahunga ki ngā kura.

 

Pānga nui

Ko te pānga nui tētehi huarahi ki te tātai i te pānga o tētehi āhuatanga ake. E wātea ana ki a tātou te koke ki tua atu o te matua ‘He hua ōna, kāore rānei?’ ki tētehi mea mōmona kē atu, ‘He aha tōna hua horapa i ngā tini horopaki?’ Ko te pānga nui e hāngai ana ko te nui o te rerekētanga i puta, ā, i te nuinga o te wā e inengia ana mai i te 0 ka piki ake, e noho nei ko te 0 hei tohu i te tino korekore nei o te pānga. Hei tauira. E whakaatu ana a Hattie ko te 0.88 te pānga nui o ngā rautaki whakatere, ko 0.72 te pānga nui mō ngā hononga i waenganui i te ākonga me te kaiako (hononga ako), ā, i roto i ngā akomanga ko te 0.16 te pānga nui, he āhua pērā i ngā tohutohu pūmanawa rorohiko he 0.18.

 

Mātauranga
Whakapūmau

Ko te mātauranga whakapūmau e kōrero ana mō ngā akoranga ki te whakaaro me te tū i roto i ngā hanga e haumaru ana i te oranga tonutanga o te tangata me tō tātou ao.

 

Mārama kehokeho

Ko te mārama kehokeho he rerenga kōrero e whakarāpopoto ana i ngā whakaaro hira me ngā tino tukanga e hāngai pū ana ki te kaupapa ako, ā, ka whai hua tonu i waho atu o te akomanga. Ka wānangatia ngā mea me mārama ki te te ākonga – kaua ko te mōhio me te mahi anake – i puta mai ai i te arotahi ki tētehi kaupapa ake.

 

Kuhutanga

I te wā e kuhu ana ngā ākonga ki ā rātou akoranga ka kite rātou i te hāngaitanga, he ngākaunuitanga nō rātou, ā, e hiahia ana rātou ki te whaiwhai haere hei whakamōmona i tō rātou mārama, i tō rātou mātau me ngā pūkenga. He nui hoki ngā wā ka hiahia rātou ki te tuku i ngā mea kua ako nei rātou.

 

Kaupapa whakakuhu

Ko ngā kaupapa o te marau e whakakori ana, e whakahihiri ana i ngā ākonga ki te ako. I te nuinga o te wā he akoranga houtupu. I ētehi wā, ka kōrerotia ngā kaupapa o te marau e te ākonga, e te kaiako hoki. Kei te kaiako tonu ētehi putanga ako kua maheretia hei whakatutukitanga māna, ko te huarahi mā te/ngā ākonga ki taua putanga te wāhi ka kōrerotia.

Houtupu

Mātauranga mana
taurite

Ko te mātauranga mana taurite e kōrero ana mō te matatika o ngā whaiwāhitanga, o ngā angitu me ngā akoranga. Ko te whakamoe i ngā take mana taurite, e mea ana me tautuhi, me arotahi ki ngā ākonga, ahakoa te take kāore i te eke, me āwhina kia angitu ai rātou.

 

Whakataunga whai
tikanga

E aro ana ki ngā tukanga mō te arotake me te kōwhiri i waenganui i ngā mea e āhei ana i runga i te tika me te pono. Ko te mahi he whiriwhiri i ngā whakataunga tika e whakatairanga ana i te kairangi me te mana taurite.

 

Aromātaitanga

He tukanga e arotahi ana ki te wāriu me te whai hua o ā tātou mahi. E kimi ana i ngā whakautu pēnei i te “He aha te pānga?” “He aha te pai?” “E eke ana?”

 

Akoranga tautōhito

Te tukanga o te ako mā roto mai i ngā wheako, i kīa ai ko ngā akoranga ka puta i te tino whaiwhakaaro ki te wheako. He tauaro tēnei i te ako kākā, i te ako whakahau rānei e noho nei ko te ākonga i tētehi nohoanga kuhukore nei.

Whakahau, Kuhukore

Whakatōmene

Ko te mahi ki te whakamātau i tētehi wāhi tauhou. E tāpiri ana ki ngā kupu taurite ko te ketuketutanga, ko te wānanga, ko te rapunga kōrero, ko te kimikimi, ko te whakamātau, ko te hurahura, ko te mahira, me te wetewete.

 

Mātauranga whānui

He ara ki te whakaaro me te ako e whakatupu ana i te hunga pīkoko ki te ako. E tupu ana i runga anō i te māramatanga ko te atamai kāore anō i toka, ā, e taea ana e te kaiako te hiki ngā tūmanakotanga mō ngā ākonga katoa mā te whakapakari i ngā whakaaro tika me ngā akoranga. He nui kē atu te angitu i ngā māka o ngā whakamātautau anake. Kei te kōrero kē mō ngā taiohi e taea ana te koke i tēnei ao tūroa, me te whiwhi hoki i ngā māka pai. Ko te puta ki waho atu o ngā kēti o te kura kia kaha kuhu ai ngā mātua me ngā kaimahi. He kairapu kōrero ngā kaiako nā ā rātou ake tikanga mahi, ā, kei te whakatauira rātou i ngā waiaro kei te hiahiatia i roto i ngā ākonga.

Waiaro

Putanga whakamana

Ko te hua o ngā tūmahi o te marau i maheretia ai ki te whakarato i ngā wheako whai hua mō te putanga o te tangata tonu. Hei tauira, ka aro pea rātou ki tētehi putanga i roto i te marau pēnei i te mahi toi.

Wheako whai hua

KKK – Kanohi ki te
kanohi

He akoranga kanohi ki te kanohi, e noho nei te kaiako me te ākonga i te wāhi kotahi, kanohi ki te kanohi.

 

Pukamata

Pukamata (FB) he ratonga hono pāpori mā runga i te pae tukutuku.

Kōtuinga pāpori

Mata-Wā

He taupānga nā Āporo e āhei ai koe ki te tuku waea kiriata (he kōrero me te kite i te tangata e kōrero nei koe i taua wā tonu). He pai te mahi mai mā runga iWaea, iPapa, me ngā rorohiko Maake.

 

Ngā Ariā

Ngā Whakamārama

Pānga

Tūwatawata

Ko te tūwatawata he kohinga hōtaka e tū nei hei waharoa ki tētehi kōtuinga rorohiko, e wātea ana anake kia kuhu atu ētehi mea, ētehi tāngata rānei. I te nuinga o te wā he tūwatawata o ngā rorohiko e tohu nei, e karo ana hoki i ngā huaketo, i ngā noke me ngā āraitanga. Kei ngā ture haumaru i ngā hōtaka te tikanga he aha ngā mea ka karongia.

Kōtuinga, Huaketo,
Nanakia, Parahiko

Kōnae

Koinei te whakaahuatanga o ngā pārongo o runga i te rorohiko. He kōnae te kohinga pārongo. Ka noho ētehi kōnae i tētehi kōpaki – he āhua pēnei i tētehi pūnaha kōnae ake, heoi kei tētehi rorohiko kē.

Kōpaki

Tūhono kōnae

Ko ngā wā ka tūhonotia tētehi kōnae ki tangata kē atu e pai ai tā rātou kite me tā rātou whakamahi. Hei tauira, e wātea ana ngā kōnae Kūkara ki te hunga i tono ki te tomo me te whakamahi i te kōnae ōrite, ko te Poutaka e tuwhera ana ki te tangata ki te tono ki tangata kē atu, ki te tūhono ki ngā whakaahua kei runga i te pae tukutuku.

Kūkara, kōnae Kūkara,
Poutaka

Pīngore

Mehemea e pīngore ana te pūnaha a te kura ki te manaaki i ngā matea kanorau o ngā ākonga. Hei tauira, tērā ētehi ākonga tuakana ka whai hua i te noho kotahi te rā ia te wiki i tētehi wāhi mahi. Ka āheitia i roto i tētehi pūnaha kura pīngore ērā āhuatanga te whakatinana me te kore whakataumaha i ngā ākonga. Hei tauira, ko te kore mahue i ngā aromatawai ka tū i ngā rā kei te whakamahia rātou.

Mehemea he pīngore ngā tikanga ako (ngā tikanga mō te whakaako) e mea ana kei te manaaki ngā akoranga i roto i te akomanga i ngā whirikoka, i ngā ngākaunuitanga me ngā matea o ngā ākonga. Hei tauira, tērā ētehi ākonga he pai ake kia whiwhi rātou i ngā tino kōrero whakamārama i te kaupapa, heoi tērā ētehi atu he pai kē ki a rātou te āta mahi i te tūmahi, ā, ka tahuri ki te tuhi i ngā kōrero whakamārama, i ngā pikitia rānei ki te mau i te kaupapa. Ka manaakitia ēnei rerekētanga e ngā tikanga ako pīngore.

Kanorau, Tikanga Ako

Wāhi ako pīngore

He wāhi i whakahoahoatia ai hei wāhi ako matarau me te wāhi whakahuihui. E taea ana te panoni i roto i ngā tini hanga mō ngā tino wheako akoranga. E mea ana, ka whakaratohia he whaiwāhitanga mō te tangata ki te mahi tahi i roto i ngā tini āhuatanga

 

WAP

Tirohia te Wāhi Ako Pīngore

Wāhi ako pīngore

Akoranga takahuri

He tikanga ako e takahuri ana i ngā tikanga ake kia noho ai ko ngā kaupapa ako hei akoranga mō roto i te akomanga, ā, he mahi kāinga ā ngā ākonga, hei whakaoti, e hāngai ana ki te whakawhanaketanga o tō rātou māramatanga. I roto i tētehi hanga takahuri, ka tukuna ngā kōrero tohutohu ki ngā ākonga, i te nuinga o te wā, mā runga i te pae tukutuku (hei tauira, ko ngā kiriata poto nei), kei waho i ngā wā o te akomanga. Ka whakamahia ngā wā o te ako i kōnei hei wānanga i ngā rauemi mā roto mai i ngā kōrerorero, i ngā mahi whakatinana, i ngā kaupapa rānei. Ko tēnei momo akoranga whenumi ka whakawhiwhia ki ngā ākonga, he matihiko..   

Akoranga whenumi,
Matihiko, Wānanga

Akoranga hāngai

He akoranga e taka mai ana / e tāutu ana i ngā ngākaunuitanga, i ngā whirikoka me ngā matea nōna e toko mai ana.

 

Kōpaki

He pātaka whakairinga i roto i te rorohiko – he kōnae kei roto i ngā kōpaki, he āhua pēnei i ngā pūnaha whakakōnae i roto i ngā tari.

Kōnae

Aromatawai ōkawa

He tūmomo aromatawai ōkawa, ōpaki hoki ka whai wāhi atu ki te tukanga o te ako. Ka mahia ēnei aromatawai hei tohu i ngā panonitanga ki ngā mahi whakaako me ngā āhuatanga ako, hei whakapai ake i ngā angitutanga o ngā ākonga. I te nuinga o te wā e kuhu mai ana ko ngā kōrero hāpai (tēnā i ngā piro) mā ngā ākonga me ngā kaiako, ā, e arotahi ana ki ngā kōiriiritanga me te tū o te kaupapa. Ahakoa i te nuinga o te wā e whakamahia ana e ngā kaiako ngā aromatawai ōkawa, ka taea hoki te mahi mā ngā aromatawai pia, mā te whaiaro hoki, mā te aromātaitahi rānei. I te nuinga o te wā ka whakatauritea ki ngā aromatawai kohikohi, ka kōkiritia tēnei mahi i te otinga o ngā akoranga.

Whakamātau
mātaitanga,
Aromatawai Kohikohi,
Aromātaitahi

Whiriware

He pūmanawa rorohiko e wātea ana ki te whakamahi kore utu nei, he paku utu rānei e taea ana te kōwhiri. I te nuinga o te wā he ture ō te pūmanawa rorohiko mō te whakamahi.

Auahatanga Matanui,
Pūmanawa rorohiko

Hāngai-whakamua

I roto i te marau o Niu Tīreni, e kōrerotia ana te whakariterite mai i ngā ākonga mō anamata mā te whakatōmene kaupapa pēnei i te kaitiakitanga, i te tangata whenuatanga, i te hinonga me te whakaaotanga. He whakahāngai hoki i te aro a ngā ākonga ki ngā āheinga mō anamata me ngā ara whakangungu hei whakaarotanga mā rātou.

Whakaaotanga,
Toitūtanga

Whakaanamata

Ko te whakamōmona i ngā ākonga ki ngā pūkenga me ngā iho pūmanawa kia pai ai tā rātou manaaki i a rātou anō i anamata. Kua paku rerekē te aro, he whānui ake i te manaaki noa iho i te ara o te ākonga ki te mātauranga/tiwhikete i a rātou e koke ana i roto i te ao mātauranga. Ko te whakaanamata e kōrero ana mō te whakapoipoitanga o ngā ākonga kia tūmāia, kia whai hononga, kia nui te takoha, kia hiri tonu te mahara, kia pērā ki tā tātou i manako ai.

Hononga

Ākonga hāngai-kianamata

Ko ngā ākonga kei a rātou ngā pūkenga ki te whakatau i ngā puehu ka whakatutūhia pea, ā, he mātau hoki ki te kite i a naianei me anamata, ā, me ngā whāinga e aro pū ana ki anamata. He hunga mahira, auaha me te pākiki. He ākonga tūmāia, he nui ngā hononga, he nui te takoha, e hiri nei te mahara.

Auaha, Mahiratanga,
Hononga

Tī-mēra

Nō Kūkara, he ratonga īmera e noho nei i te pae tukutuku kia tomokia ai e ngā rorohiko katoa, e ngā pūrere rānei. E tuwhera ana ētehi pātaka hiko, ā, he hononga hoki ki ngā ratonga e whai pānga ana.

Pūrere, Pae tukutuku

TKTM

Taupānga Kukara Tuku Mātauranga

Kūkara, Taupānga

Ako ā-kēmu

Ko te Ako ā-kēmu he whakamahi i ngā kēmu matihiko i roto i ngā mahi whakaako me ngā akoranga. (Hei tauira, Mahimaina)

Matihiko, Kēmu

Whakakēmutanga

Ko te whakakēmutanga e tahuri ana i te tukanga ako katoa hei kēmu. Hei tauira, ko ngā piro whakanui, he tahuri i ngā akoranga hei mahi whakatōmene, he poutama koke.

 

Tūtei

He tukanga pupuru i te mana tomo ki ngā tūmomo pārongo me ngā whaiwāhitanga. Hei tauira, ko te whakatōmuri i te kokenga ki ngā taumata tiketike o te ako tae noa ki te wā ka oti ngā taumata ō raro.

 

Taupānga hou

Ko ngā taupānga kōtuinga hanganga hou kua whakahāngaitia mā ngā pāpori me ngā kaiwaihanga pūnaha rorohiko.

Kōtuinga, Taupānga,
Atamira

Tangata Ao

He whai wāhi atu ki tētehi whakaaotanga hapori, me te āhei ki te taunekeneke ki ngā iwi whānui me te takoha ki te hapori.

Kanorau,
Whakaaotanga hapori

Hapori ā-Ao

He tāngata, he iwi rānei o te ao, e mea nei he tata te hononga nā ngā hangarau hou, ā, he taupuhipuhi āōhanga, ā-pāpori, ā-tōrangapū.

 

Whakaaotanga

Ko te rite tonu o te haere a te tukanga e hono ana i ngā tāngata puta noa i te ao kia whakawhiti mai ai ngā whakaaro o te ao, ngā ariā me ngā ahurea tae noa ki ētehi atu mea. E tupu ana te Whakaaotanga nā te kaha whakamahia o ngā hangarau

 

Kūkara

Ko te ingoa tohu o tētehi kamupene hangarau e whakarato ana i ngā ratonga ipurangi maha, pēnei i te tohu kimi Kūkara, i te Tī-mēra, i ngā kōnae Kūkara, me te Poutaka..  

Ipurangi, Poutaka,
Tī- mēra, Tohu kimi

Tohu Whakaputa

E whakamārama ana i te āhua o tā te hapori o te kura tautuhi i ngā putanga ako e whai hua ana ki ngā ākonga ā te wā ka wehe rātou i te kura. I te nuinga o te wā, ka whanaketia ngā tohu puta mā roto mai i te kōrerorero ki te hapori o te kura e pā ana ki ngā mātāpono me ngā tūmanakotanga mō ā rātou tamariki. E ai ki ētehi kura, ko te ‘whakakitenga’ mō ā rātou ākonga.

 

Hiringa mahara

Ko te mau tonu ki te waiaro, ki runga anō i te hiringa me te ū tonu, ka taea e koe te angitu, kāore ō kōpiripiri. Ko ērā e whakaaro whānui ana ka kotahi atu ki te hiki i te mānuka, ka ako i ngā hē, ka mau tonu ki te wairua pai i roto i ngā kōrero hāpai, ā, ka haere anō. I roto i ngā whakaaro whānui, kāore i te takahia, i te taiepatia rānei tō mana me ō pūkenga ki te ako me te tupu.

 

Arataki akoranga

Ko ngā tūmomo āhua ako o ngā ākonga, i te nuinga o te wā e tohua ana e te kaiako e mahi ana i te taha o ngā rōpū iti.

 

Nanakia

I te nuinga o te wā, e hāngai ana tēnei ki tētehi kua kuhu tono kore nei ki tētehi pūnaha rorohiko, ki tētehi kōtuinga rorohiko rānei. He nui ngā wā ka toko ake tēnei mā roto mai i tētehi mōioiotanga i roto i te pūnaha.

Kōtuinga

Hapara

He pae tukutuku e taea ai e te kaiako te waihanga tūmahi ako me ngā huarahi ako e ai ki ngā matea me ngā ngākaunuitanga. E āhei ana ngā kaiako ki te tomo me te tūhono tuhinga roa, te whakarite mai i ngā ākonga hei rōpū me te āta tirotiro i tā rātou koke me te whakarato i ngā kōrero hāpai hei whakaniko i te whakawhanake tonutanga o ngā pūkenga.

 

Papa Hapara

Ka whakamāmāhia e te papatohu Hapara ngā taupānga Kūkara mō te ao mātauranga kia nui ake ngā whakamahinga, kia māmā kē atu te whakamahi ki te kite he aha ngā āhuatanga matihiko e pā ana ki ngā ākonga.

Taupānga, Matihiko,
Kūkara

Pūmārō

He pātaka pūrere mō ngā pārongo matihiko i roto i te rorohiko.

Matihiko

Pūmārō rorohiko

E aro ana te pūmārō rorohiko ki ngā wāhanga ake o ngā pūrere matihiko. Hei tauira, he papa rorohiko, he pūmārō, he pātaka maumahara.

Pūrere matihiko,
Pūmārō, Pātaka
maumahara

He kōtuinga ako
ā- ipurangi

He kōtuinga ako ā-ipurangi

He kōtuinga ako ā- ipurangi

Marau huna

Ehara i te mea ko te mea i ākona i puta mai i ngā akoranga tonu. I te nuinga o te wā, he hua tēnei o ngā mātāpono me ngā uaratanga. Hei tauira, “E āhei ana te katoa ki te ako i te pāngarau engari me mihi ngā kōtiro mō te ngana”, “he autaia, ahakoa he kōtiro” rānei. Kei roto rā ko ngā toki huna e mea ana kāore e tika ana kia pōhehetia te ekenga o ngā kōtiro i roto i ngā mahi pāngarau. Ka taea e te marau huna te takahi te whakapono o te ākonga ki ōna pūkenga kia angitu.

 

Hononga huanui

Ko ngā huarahi e whakatairanga ana i ngā akoranga puta noa i ngā āhuatanga o te mātauranga me ngā āhuatanga me ako, tae atu ki te hapori me te ao whānui. Ka ako ngā ākonga ki te whakawhiti i te mātauranga ki ngā āhuatanga hou me te whakamahi, horapa i ngā tini horopaki.

 

Pūhono

He pūrere ake iti noa nei, pēnei i te waea, e mahi mai ana i tētehi wāhi iti nei mō te korowai Ihirangi e taea ai e ngā pūrere Ihirangi e tata ana te hono atu ki te pae tukutuku. Me kī, kei te tū te pūrere hei takawaenga i waenganui i ngā pūrere Ihirangi me tētehi kōtuinga waea harihari.

- E hāngai ana hoki tēnei ariā ki ngā akoranga tere, ko te nuinga he pāngarau, i hokihoki tonu ai ki tētehi matea i mua o te taki i ētehi akoranga hou.

Ihirangi, Ipurangi,
Kōtuinga

Ata

He tohu noa nei e whakaata ana i ngā mea, i ngā tukanga, i ngā āheinga rānei. Ko ngā ata, he huarahi poto i te nuinga o te wā, ki te tono ki ētehi atu kaimahi ki te pato i te tohu i te papa whakaata hei tomo atu ki ngā kōnae me ngā hōtaka, te mea, te mea.  

 

PWH

Pārongo Whakawhiti Hangarau

Pārongo Whakawhiti
Hangarau

Tohutautuhi

He ingoa, he uhingaro, he taunga rānei e tapu ana
ki tētehi mea, nō reira, e tautuhia ana i waho atu i
ētehi atu.

Uhingaro

Akoranga takitahi

Ka puta ngā akoranga takitahi i ngā wā ka maheretia e te kaiako ngā putanga ako e hāngai tonu ana ki te whirikoka o te takitahi, ki ngā ngākaunuitanga me ngā matea. E kitea ana he wehewehenga ake tēnei o te ako hāngai.

Akoranga hāngai

Pārongo Whakawhiti
Hangarau

Ko ngā hangarau katoa e hāngai ana ki ngā pūrere ka whakamahia ki te whakawhitiwhiti kōrero. He nui ngā wā ka rangona ngā kupu ā mohoa nei pēnei i te pūrere matihiko, i te HaMP rānei (he akoranga matihiko pūrere). I roto i ētehi kura, e aro kē ana tēnei hanga ki te marau o te pūtaiao rorohiko.

Pūrere matihiko, LwDT

Auahatanga

He mea hou, he mea rerekē hoki, tēnā, i te hanga i reira i mua me te arotahi ki te whakapai ake i ngā putanga.

 

Taiao Ako Auaha 1

Te katoa o ngā horopaki ā-tinana, ā-pāpori, ā-tikanga ako i toko ake ai ngā akoranga i whakaarotia ai. Ko te pupuru ki te whenua tika me ngā wāhi ako pīngore tētehi āhuatanga kotahi o te (TAA) taiao ako auaha.

Wāhi ako pīngore,
Taiao Ako Moroki,
Mana Ake, Tikanga Ako

Taiao Ako Auaha 2

Ko te Taiao ako moroki me te Taiao ako auaha he karangatanga hei whakaahua i ngā wāhi ako pīngore me ngā taputapu ako i taea ai te whakarerekē ngā mahi ako, ngā whakaako hoki. I whakahoahoatia ai ki te tautoko i ngā tikanga ako moroki, e whai mana ake ai ngā ākonga. Heoi anō, kāore pea i te tika te whakamahia o ngā mea nei hei whakatutuki i tēnei āhuatanga.

Wāhi ako pīngore,
Taiao Ako Moroki,
Ākonga mana ake

Tikanga Ako Auaha

Tikanga Ako Moroki

Tikanga Ako Moroki

Pūrere tāuru

Ka whai wāhi atu te kaimahi mā te pūrere tāuru ki te hoatu i ngā pārongo ki te pūnaha, he tohutohu rānei i ngā whakahaere. Hei tauira, he kiore, he papapā, he papapato, he atatuku, he hopuoro hoki.

Pūrere Whakaputa,
Kiore, Papapā, Atatuku

Mahira

Ko te mahira he kakenga ki te whai i te mātauranga. Ko tōna pūtaketanga he whakawā, he kimi pārongo, he rapu i te mea ngaro.

Akoranga mahira, Ako
mahira

Akoranga mahira

Ko te akoranga mahira he tukanga e whai mātauranga ai ngā ākonga e pā ana ki tētehi ngākaunuitanga mā te whakatakoto pātai hei whakawātanga, mā te rapu i ngā whakautu, me te whakatinana i ngā māramatanga me te tūhonohono i ngā kitenga. Ko te wāhi ki te kaiako he manaaki, he ārahi i ngā ākonga ki ētehi akoranga whai take, whaiaro hoki. I ngā wā o te akoranga mahira pai, he mārama te rārangi mai o ngā tūmanakotanga e pā ana ki ngā putanga ako.

Akoranga whaiaro,
Mahira

Kōtuitui Hangarau

Ko te wā e noho tangata whenua ana te whakamahinga o ngā hangarau matihiko i roto i ngā mahi ako a ngā ākonga.

Matihiko

Whiriwhiri ngātahi

He mahi whiriwhiri whakaaro kua oti te whakapoupou, ā, ka whai wāhi tonu ki te hōtaka ako, haere ake nei. Ka haere tonu, tēnā, i te mutunga anake, kia pai ai te whakarerekē i te hōtaka i tautuhia e ngā whiringa whakaaro. Ka puta mai pea i ngā puna pārongo ka whaiwhakaarotia ai ngā tini kāhui kōrero, nō ngā punaine me te puna-kounga.

Huihuinga

Ipurangi

He pūnaha ao whānui o ngā kōtuinga rorohiko kua tuituia nei, i taea ai te tomo ki te whānuitanga o ngā mātauranga me ngā pārongo e tupu tonu nei.

Kōtuinga

Tāura ipurangi

E kōrero ana mō ngā mea, he tāututanga ake tō ia mea, e taea ana te whakawhiti rauhiko mā tētehi kōtuinga me te kore mate ki te taunekeneke tangata ki te tangata, tangata ki te rorohiko rānei. Hei tauira, ko ngā uhingaro QR ki ngā iWaea, he pūtea rānei kua whakawhitia ki tētehi kāri hei mahi i ngā mea pēnei i te: tāmure, i ngā kāri kawhe rangatira.

Tāututanga, Uhingaro

Ipurangiroto

He kōtuinga rorohiko nā tētehi kamupene, ā, he tomonga anake mō te hunga e hono ana ki te kamupene. Hei tauira, ko ngā kaiako, ko ngā ākonga me ngā mātua. E tiakina ana e ngā tūwatawata rerekē me ētehi atu āhuatanga haumaru kia kore ai a waho e kuhu mai.

Tūwatawata, Kōtuinga

HP

Hangarau Whakawhiti Pārongo

Hangarau Whakawhiti
Pārongo

Whakawā rawa

He whakatau i ngā whakaaro mō ngā rauemi i runga i te tika; he āta whakaaro ki ngā nama e ea ai ngā matea kua tautuhia.

 

Akoranga tūpono

He akoranga tēnei ka puta mō te tūpono ka hiahiatia ā tōna wā. Hei tauira, he ako ki te tātai i te nui me te rōrahi.

 

Akoranga meāke nei

He akoranga ēnei ka puta i te wā e tika ana. Hei tauira, he ako ki te tātai i te nui me te rōrahi i te mea kei te hiahia koe ki te whakatau he aha te nui o te wairākau me hoatu ki te tiritiri i te whenua.

 

Tino āheinga

Ko ngā āheinga ko te Whakaaro, ko te Whakakōrero i ngā tohu reo me ngā tuhinga, he Manaaki Whaiaro, he Whakawhanaunga, he Kuhu atu me te whai takoha. Ka mau tonu te tangata ki ēnei mātautanga mō te ora, mō te ako, mō te mahi me te whai takoha hei mema ake o te hapori. (NZC whārangi 12)

 

Khan Wānanga

He ratonga utu kore (E tautokona ana ināianei e te Kohikohinga o Gates) e whakarato ana i tētehi huarahi ki ngā tini kauwhau poto mā runga TiriAta tae noa ki ētehi tūmahi mā runga i te pae tukutuku a Khan Wānanga. Tērā ētehi kura maha e ārahi ana i ā rātou ākonga ki Khan Wānanga mō ētehi kauwhau ake. Ka tomokia tēnei pae tukutuku e ngā ākonga ake hei āwhina i ā rātou akoranga.

TiriAta

Whakatupu
mātauranga

Ko te whakatukanga i ngā pārongo e rite tonu ai te hanga mai o ngā whakaaro hou me ngā whakaaro whai hua hoki kua whakanikotia ai ki te tangata kotahi, ki tētehi hapori rānei. I te nuinga o te wā e aratakina ana e ngā akoranga mahira.

Akoranga mahira

Mātauranga whānui

Te whānuitanga o te ao mātauranga, kei tua pea o tā te kanohi i kite ai.

 

Whakaū haepapa

He ariā e whakatōmene ana i ngā tikanga o te kotahitanga. Ka whakamahia hei whakaahua i te mana o te whakakotahi, i te wā e noho nama ana ki a koe anō me ō pia. (Michael Fullan).

Kotahitanga

Te Reo o te Ako

Ko te reo e karangatia ana ki te whakaahua i ngā akoranga ka kaha whakamahia e ngā kaiako ki te hiki i te kohu i runga i te tukanga ako mā ngā ākonga, ā, kia mātau hoki ngā ākonga ki te whaiwhakaaro mō te āhua o ā rātou akoranga me ngā āhuatanga me whakawhanake e rātou

 

Hapori ako

He rōpū, he kāhui rānei, e whai wāhi nei pea ngā ākonga, ngā kaiako, ngā hapori o ngā kura me ngā pouako, e kōwhiri nei kia tū hei kōtuinga kotahitanga ki te whakamōmona i ngā putanga ako me ngā whaiwāhitanga mā ngā ākonga puta noa i te hapori..  

Kotahitanga

Āheinga ako

I roto i ngā akoranga moroki e kuhu mai ana ki tēnei ko ngā pūkenga, ko ngā pūmanawa ake me ngā āhuatanga ako e tika ana kia whakaanamatatia ai ngā ākonga; he whakarite i a rātou mō ō rātou ake āpōpō.

Waiaro ako,
Whakaanamata

Waiaro ako

He whenumitanga o ngā mōhiotanga o ngā tamariki e puta mai ana, o ngā pūkenga me ngā waiaro ki te ako. Ka whai wāhi mai ki ngā waiaro ako nei ko te āhua o tā ngā tamariki whai i te mātauranga, hei tauira ko te hiakai, ko te whai wāhi atu, ko te ū mō te hemo tonu atu, ko ngā wero, ko ngā rehurehutanga me te whakaputa i ētehi whakaaro.

 

PMA

Pūnaha Manaaki Akoranga. Hei tauira, Akorangi, Mātaurangi rānei. He pūnaha e noho tata ana (kāore i te iri i te kapua) e taea ai e ngā kaiako me ngā ākonga te tuku atu me te tomo pārongo. E āhei ana hoki ngā mātua ki te tomo.

Kapua, Mātaurangi,
Akorangi

Mahere akoranga

He whakaataatanga o ētehi mea e pā ana ki te ako a ngā ākonga. Mā te waihanga mahere ako e kuhu ai ngā ākonga, ngā kaiako me te whānau ki te mahi tahi ki te kimi i ngā ara tika ki te tautoko i ngā akoranga e aro anamata ana ki te āwhina i ngā ākonga ki te waha i ngā kawenga mō ā rātou akoranga.

Kaupapa Whakamahere
akoranga ākonga

Rua akoranga

He wāhi tonu e pakanga ai te ākonga ki ngā whakaaro hōhonu, ki ngā pātai whakakorikori, me ngā wheako ‘he whakaaro hūkokikoki’. E whā ngā tukanga raparapa mō te wero akoranga nei:

1. Ariā

2. Rapanga - Wero

3. Waihanga

4. Whai whakaaro

Whiringa whakaaro

Wāhi ako

He wāhi tonu e arotahi ana ki ngā akoranga. He wā tōna ka whakamahia hei whakaahua i te tari pārongo o te kura / i te wharepukapuka / i te tomonga ki te ipurangi. He wā tōna e hāngai ana ki tētehi kaupapa ake “Te Pokapū Ako Pūtaiao”. He wā tōna e whakamahia ana hei akomanga ki te whakahuihui mai i ngā rōpū nui. Tērā ētehi kura ka tapaina ngā wāhi nei ki ngā karangatanga pēnei i te huinga, i te wharau hoki, hei whakaahua i ngā wāhi nui nei e tūhonotia ana, i te nuinga o te wā, e te akomanga kotahi neke atu. E karangatia ana ētehi atu wāhi ako ko ngā hōpuni, ko ngā ana me ngā pokapū.

Hōpuni, Ana, Ipurangi

Tāera ako

He rerekē katoa ngā āhuatanga ako o ngā ākonga. Hei tauira, e tautuhia ana te punenga matarau me te puna tāera akoranga, ā, e whitu ngā tāera e mahi tahi ana, he kaha ake ki ētehi, he iti iho ki ētehi:

 Ataata (torowāhi): he pai ake te whakamahi pikitia, whakaahua me ngā māramatanga torowāhi

 Oro (kōrero-waiata): he pai ake te whakamahi oro me ngā waiata.

 Reo (wetereo): he pai ake te whakamahi kupu, i roto i te kōrero me te tuhi.

 Ōkiko (Whakatinana): he pai ake te whakamahi i te tinana, i ngā ringa me te rongo o te tinana.

 Whakakaupapa (pāngarautanga): he pai ake te whakamahi i ngā whakaaro whakakaupapa, whai māramatanga me ngā pūnaha.

Pāpori (whanaungatanga): he pai ake te ako hei rōpū, ki tangata kē atu rānei.

Motuhake (takitahi): he pai ake te mahi me te ako takitahi.

 

He ako ki te ako

He whai māramatanga e pā ana ki tō tūmomo ako, e tāpiri ana ki tēnei ko ngā mahi a te hinengaro, ko ō huarahi ako ake, ko ngā pūmanawa ake ka kuhu mai ki ō akoranga me ngā rautaki hei whakamahi māu kia angitu ai.

 

Te mana
whakahaere

Te nui o te mana o ngā ākonga ki te manaaki i ngā kaupapa e pā ana ki ā rātou akoranga. Ko te nuku o te mana whakahaere mai i te kaiako ki te ākonga, koinā tētehi mahi ake o ngā tikanga ako moroki (NTAM).

 

HaMtH

He ako mā te hangarau

Hangarau matihiko

Mahi tahi

I roto i te ao mātauranga, ko tēnei mea te mahi tahi ki te whai i ngā whāinga mātauranga e aropū ana ki te ākonga

 

Manaakitanga

E whakaahua ana i ngā haepapa ake me te mana o te mana whenua ki te tiaki i te oranga ngākau, i te oranga wairua, i te oranga tinana me te oranga hinengaro. I roto i te horopaki ako, e kōpakina ana te kōingo ki te manaaki i ngā tamariki me ngā taiohi hei tangata mana ake, mā te whakarato i ngā taiao haumaru..  

 

Tukutuku

He tēpu e kī ana i ngā wāhanga me ngā rārangi o ngā pārongo tūhonohono. I te ao mātauranga, ko te pae arohaehae tēnei.

Pae arohaehae

Reo pāpaoho

He āhuatanga reo matatini nō te ao mātauranga. E whakaratohia ana tētehi aro horapa i te whānuitanga o te ao pāpaoho (mai i te tātanga, ki te kiriata, ki te ipurangi) hei whakawhanake i ngā pūkenga ki te tomo, ki te whiriwhiri, ki te arotake, ki te waihanga, ki te taunekeneke me te whai wāhi atu me ngā karere.

 

Kaiārahi

Ko te tautoko i tētehi ki te whanake i ngā pūkenga whaiaro. I te nuinga o te wā, ka roa e haere ana, ā, ko te whanaungatanga ka tupu i waenganui i te kaiārahi me te tangata e ārahitia ana. Ehara i te mea ko te whakawhanake i te tū i te whakataunga e manakotia ana, arā, ko te whakaako te mea nui.

Whakaakoako

Whakaaroaro

Ko te whaiwhakaaro ki tētehi whakaaro. He waia, he mārama ki ngā momo whakaaro me te mōhio ki te whakamahi. E tāpiri ana ki tēnei ko te mōhio ki te whakaoti rapanga, he aha ngā momo rautaki hei whakamahi me ngā wā, te ara ki ngā akoranga whai hua, me te mōhio ki te whakawā i te kokenga me te māramatanga.

 

Mahimaina

He kēmu ataata o runga i te pae tukutuku ka whakamahia mō ngā tini kaupapa. Hei kaitākaro, ka whakamahi koe i ngā paraka ki te whakatū i ngā whare me te taunaha i te whenua. E tāpiri ana hoki ki te kēmu ko ngā taonga puiaki, ko ngā whakaohoreretanga me te whakaoti rapanga, nō reira, he mea whakakuhu i ngā ākonga. He whai hua te whakamahinga ōna i roto i ētehi kura mō te mātauranga te take, pēnei i te mahere me te whakatinana i tētehi mākete ā-rohe. Tērā tētehi mata ōna mō te whakakotahi matū rāpoi ngota.

 

Manatū

He waiaro hinengaro, he āhuatanga rānei kua puta mai i tētehi wheako e whakatoka ana i tā te tangata tāutu, titiro rānei ki tētehi kaupapa.

Waiaro

(RTK) Rongorau
tuku karere

He ratonga e whakaaetia ana kia tukuna ētehi pikitia me ētehi kōpaki iti pēnei i te wā e tuku ana koe i tētehi pātuhi.

Kōnae

Waeataki

Te pōhi ki tō rangitaki mā tō pūrere harihari, i te nuinga o te wā he waea.

Rangitaki, Pōhi

Moroki

Ko te kupu moroki i takea mai i ngā Rātini, e mea ana ‘mō tēnei wā’. Ka hua mai ko te ariā ‘moroki’ me whakaaro hei āhuatanga mutunga kore. Ehara i tētehi mea kua toka ki tētehi wā, engari e koke whakamua ana. Nō reira, ko te Tikanga Ako Moroki e panonitia ana i ngā wā katoa kia ea ai ngā matea e ara ake ana.

 

Taiao ako moroki
(TAM)

Ko te Taiao Ako Moroki he wāhi ako pīngore nei kia taea ai ngā tini mahi whakaako, ako hoki i roto i taua wāhi. Hei tauira, kei te mahi pea tētehi rōpū nui o ngā ākonga i te taha o tētehi kaiako ki te mahi i tētehi tūmahi kotahi, i te wā tonu e mahi ana ngā rōpū iti ake ki wāhi kē atu, ā, he wāhi nohopuku tō tētehi, tō ētehi tamariki rānei ki te mahi motuhake.

Wāhi Ako Pīngore,
Taiao Ako Auaha 2

Ngā tikanga ako
moroki (NTAM)

E tuituia ana ki tēnei ko ngā tikanga tāutu whakaako, ko te mana ake o te ākonga ki te ako, ko ngā horopaki houtupu, ko te whakawhanaketanga o ngā pūmanawa me te rautaki whakamahi i ngā hangarau matihiko ki te hono atu, ki te whakakotahi, ki te waihanga me te tūhonohono akoranga.

Houtupu, Kotahitanga,
Hangarau matihiko,
Mana Ake ki te ako,
Marau tāutu

APTW (Akoranga pae tukutuku whānui)

He akomanga mā runga pae tukutuku e aro ana kia kuhu mutunga kore nei mā tētehi tomonga mō te katoa ki te pae tukutuku.

Pae tukutuku

Mūtara

He puna e tuwhera ana, he atamira mō ngā akomanga ā-ipurangi e mahi ana me ngā āhuatanga pūnaha whakahaere katoa. Ka whakamahia te Mūtara hei waihanga i tētehi akomanga mariko mā te ipurangi e taea ai e ngā kaiako me ngā ākonga te takoha rauemi e hāngai ana ki ā rātou akoranga.

Puna tuwhera,
Pūnaha whakahaere,
Akomanga mariko, Pae
tukutuku, Ipurangi

Whakahau Matatika/
Aronga Matatika

Ko te whakahau matatika i te ao mātauranga he kaihautū mō ngā panonitanga e aro ana ki te whakarato i ngā putanga e taea ana mā ngā ākonga.

 

Kīore

He pūrere tāuru mō ngā rorohiko. Mā te neke i te kiore e taea ai e koe te nuku te kōpere ki ngā mea kei runga i te rorohiko. Ka taea hoki e koe te hūnuku, te kōwhiri rānei ngā mea nei.

 

Tāera ako matarau

He nui ake i te tāera ako kotahi e whakamahia ana. Kua puta te rongo ka whai wāhi atu ngā ākonga katoa ki ngā tini tāera i roto i ā rātou akoranga. Ka rerekē hoki pea tēnei e ai ki te horopaki ako. Hei tauira, mō te pāngarau ka pai kē atu pea te ako a te ākonga i roto i ngā mahi pāpori, heoi anō, i roto i ngā āhuatanga waiata he pai ake pea te mahi motuhake.

Tāera ako

Tini atamira

E rua, neke atu ngā pūnaha whakahaere. Hei tauira, mehemea tētehi hōtaka, pēnei i te Kupu, ka ora mā Wini me Āporo, e mea ana ka tautoko te pūmanawa i ngā tini atamira.

Pūnaha whakahaere,
Pūmanawa rorohiko,
Atamira, Wini, Āporo

‘Me oti’ me ‘Ngā
āheinga’

He whakatakotoranga e āhei ai te ākonga ki te mōhio he aha ngā tūmahi me oti e rātou me te maha o ngā kōwhiringa mō ngā tūmahi kē atu hei kōwhiringa mā rātou. Ka manaaki ngā ākonga i tēnei hanga puta noa i ngā akoranga o ia rā.

 

Kōtuinga ki te ako

I waihangatia e te kāwanatanga te kōtuinga ki te ako hei whakamōmona i tētehi kōtuinga e whakahaeretia ana mā ngā kura o Niu Tīreni me te whakarato i tētehi taiao hei akiaki i te tere mau o ngā matihiko ako nei. Ko te KKA kōtuinga whakahaere, e whakarato ana i tētehi ipurangi tere i runga i te haumaru me te māhea me ngā rauhiko mutunga kore, he tātaritanga kaupapa mā runga ipurangi me ngā ratonga kōtuinga haumaru. Ka noho te Puna hei pokapū mō ngā whakatōmenetanga hangarau me ngā kuhutanga, e tomokia ai ngā rauemi mātauranga, me te māmā, te whai take hoki o te tūhono.

Puna, Rauhiko
Mutunga Kore,
Matihiko

Kawatukutuku

He kawa mō te pae tukutuku. Ko ngā ture o te whakamahi o runga ipurangi, mā ngā kaiwhakamahi i te ipurangi rānei.

 

Kōtuinga rorohiko

Ko te kōtuinga rorohiko he tōpūtanga o ngā pūnaha rorohiko e rua neke atu kua hono ngātahi nei.

Ko te kōtui he mahi tonu ki te hono kia kotahi ai. Ko te kōtuinga tāngata he rōpū o te tokorua neke atu e mahi tahi ana.

Ko te kōtuinga he whakapakari i tētehi hononga whai hua e taea ai e koe te tūhonohono pārongo ki tangata kē atu, ki ngā rōpū me ngā whare ako

Kōtuinga akoranga

Kōtuinga taupānga

He taupānga e mahi ana i tētehi rorohiko motuhake, i tētehi ratonga pae tukutuku rānei e āhei ana kia tomokia e ngā tini rorohiko, i ngā pūrere rānei. Hei tauira, ko te pae tukutuku: He pūmanawa ratonga pae tukutuku ka tomokia e te pūmanawa pūtirotiro.

Pūtirotiro, Tukunga Pae
tukutuku, Pūmanawa

Kōtuinga akoranga

He akoranga i tautokona ai e te tūhonohonotanga o ngā pārongo ki tangata kē atu, ki ngā rōpū me ngā whare ako i tū ai te kōtuinga.

 

Mātairoro

Ko ngā rangahau e pā ana ki ngā io o te tinana. He nui ngā mahi kua oti i roto i te mātairoro kia mārama kē atu ki ngā mahinga o te roro, ko te hāngaitanga rawa ki te ako.

 

Tikanga ako hou

He neke mai i te whakaako arotahi, i te huarahi whāngai kaupapa a te kaiako o mua, ki ngā āhuatanga o te ako e akiaki ana i te mana ake o te ākonga me te aro o ngā pūkenga ka whakawhanakehia ki anamata.

Whakaanamata,
Ākonga Mana Ake

Pūmanawa puna
tūwhera

He pūmanawa utu kore e tuwhera nei ki ngā āhuatanga katoa o te uhingaro kia whakahāngaitia ai ki te tangata, me ngā here kore ki te whakamahi me te tūhonohono.

Uhingaro,
Whakahāngai,
Pūmanawa

Pūnaha whakahaere
(PW)

Te pūnaha e whakahaere ana i te rorohiko. Hei tauira. Ko te Korome OS, ko te Makarihota OS me te Rainati

 

PW

Tirohia te Pūnaha whakahaere

Pūnaha whakahaere

Pūrere whakaputa

He pūrere ka whakaahua i ngā pārongo. Hei tauira, ko te pūreretā, ko te mīhini pāoho, ko te whakaata me te mīhini tā nā Braille

 

Ara pakeke

Ka whai wāhi atu ngā mātua ki ngā āhuatanga o te kōtuinga kura, i te nuinga o te wā kia kite ai rātou i ngā mahi, i ngā whakatutukinga, i ngā rangitaki me ngā kōpaki-hiko me ētehi atu mea. Ko te nui o te whai wāhitanga he rerekē mō tēnā kura me tēnā kura.

Rangitaki, Kōpaki-hiko,
Kōtuinga

Kuhukore

I te wā e whakatinanahia ana i roto i ngā akoranga, he akoranga tēnei e whāngai ana i te ākonga ki ngā kōrero. He kauwhau kē te momo whakaako. Kei te tohutohutia ngā ākonga, ā, ehara i te mea e whai whakaaro ana rātou.

Kauwhau

Tikanga ako

Ko ngā mātāpono, ko ngā tikanga me te ao o te whakaako.

 

Aromatawai aropā

I te wā ka riro mā te pia ngā mahi a te pia e aromatawai. Koinei te pūkenga me whakaako, waihoki, ko te tuku me te whakaae ki ngā kōrero hāpai whai kounga.

 

Akoranga hāngai

He tohutohu kua whakahāngaitia ki tētehi matea me ngā kaingākaunuitanga o ngā ākonga katoa. I roto i tētehi taiao ako kua whakahāngaitia, ko ngā whāinga ako me ngā kōrero, waihoki, ka paku rerekē pea ngā huarahi me te tere (nō reira, ka kōpakina e te whakahāngaitanga, e te tangongitanga me te motuhaketanga). I te nuinga o te wā, e mōhio ana, e mārama ana hoki ngā ākonga ki te āhua o tā rātou ako me te whakatau kōwhiringa e pā ana ki ngā mea me te āhua o tā rātou ako. Ka kōrerotia tēnei i te taha o ngā kaiako, ā, ka noho i roto i tētehi takotoranga kia tutuki ai ngā whāinga ako.

Akoranga tangongi,
Akoranga takitahi

Atamira

Ko te takotoranga rorohiko i whakahoahoatia ai ngā pūmanawa rorohiko ki te mahi, i roto i ngā āhuatanga e whakaaetia ana me te whakamahi tika i ngā hangarau. Ko te Make OS X me te Wini 2000 ētehi tauira o ēnei atamira.

Pūmanawa rorohiko

Kōnae ipurangi

He hōtaka rorohiko e wātea ana i roto i te takotoranga matihiko, (he rorohiko pea, he hopunga reo rānei o tētehi hōtaka reo irirangi) e taea ana te tikiake mā te ipurangi e wātea ai ētehi atu ki te kite, ki te rongo hoki. Ka whakamahia pea e ngā ākonga ā rātou ake kōnae ipurangi i roto i ā rātou akoranga.

Tikiake, Ipurangi

Puna

He pokapū, i whakatūria ai e KKA mō ngā whakatōmenetanga me te kuhu ki ngā matihiko, e wātea nei te toro atu me te tūhono rauemi nō te ao mātauranga. Kāore tētehi i te whakamātau i te kounga o ngā rauemi e whakanohohia ana i roto i te Puna.

KKA, Matihiko

Pōhi

He hoatu i tētehi karere ki tētehi wāhi mō ngā karere tūmatanui.

 

Te Mana o te 3

He noho ki te tokorua ake ki te whiriwhiri whakaaro, ki te whakatupu māramatanga hoki tōmua o te haere ki te ‘mātanga’.

KA3KOAU

Akoranga whakaoti
rapanga

He mahi mō tētehi wā ki te whakatōmene i ngā rapanga mutunga kore. Kāore pea ōna whakautu tika. E kī ana i ētehi wā he rapanga whēuaua.

He rapanga whēuaua

Akoranga
whakakaupapa

He koke tonu i roto i tētehi wā ki te ketuketu i tētehi pātai, i ngā rapanga, i ngā mātātaki rānei. I te nuinga o te wā he rongoā ō ngā mea nei.

 

Akoranga whai take

He akoranga e arotahi ana ki te whakawhānui i te mōhiotanga, i ngā pūkenga me te urutau ki taumata whakawhanake kē atu. E mātau ana te ākonga ki te take e ako nei rātou i ngā mea e ako nei rātou.

 

Uhingaro Kakama

He uhingaro matarua, e taea ai e te kāmera o te waea, kua whakatōkia ki te pūmanawa pānui tika, te mātai ki te whakarato pārongo ki te kaimahi. He nui ngā wā ko te honotanga tēnei ki tētehi pae tukutuku kei reira ngā pārongo.

Haki, Pūmanawa pānui

Pūmanawa pānui

He pūmanawa i whakahoahoatia tonutia ai ki te pānui haki me ngā uhingaro kakama. Nā te pūmanawa pānui i taea ai e ngā mihini mātai i roto i ngā toa hokohoko te whiriwhiri ngā rauhiko kua whakatōkia ki ngā haki o ngā mea e hokona ana.

Haki, Pūmanawa

Tāutuutu akoranga

He akoranga hourua. Hei tauira, ko te tuakana- teina, ko te ākonga ki te kaiako, ko te kaiako ki te ākonga. Ko te tokorua o te houruatanga e ako ana i a rāua anō.

Ako, Tuakana-teina

Tāutuutu whakaako

He āhuatanga ako e tautoko ana i te ākonga ki te mārama he aha tā rātou e pānui nei. Kei te mātua aro ngā kaiako ki te ārahi tonu i ngā ākonga kia whanake ai ngā pūkenga mō te hiki i te kohu, mō te pātai, mō te whakarāpopoto me te matakite. Ka whai wā i konā ngā ākonga ki te ārahi i te rōpū, e mahi nei rātou, kia mārama te tuhinga e pānui ngātahi nei rātou. He rautaki e taea ana te whakamahi mā ngā ākonga katoa ahakoa te pakeke.

 

Manaaki hononga

Ko te whakapono kua whakatōkia ki tētehi hononga, e aronui nei ki te whakaute, ki te mana whaiaro, ki te tūmāia me te pono o te tangata. E kōrerotia ana te kounga o ngā hononga i waenganui i ngā mema o te hapori kura. E mārama kehokeho ana ia tangata o te hononga nei ki ngā here ki a rātou anō.

Manaakitanga

Kirimārō

He pūkenga whakahirahira ki te koke tonu i roto i tētehi rapanga, he ako i ngā hē, me te kore hopo, te takoto rānei tae noa ki te otinga o ngā mahi.

 

Marau tāutu

He marau e rite tonu ana te tirohia kia hāngai ai ki ngā ngākaunuitanga, ki ngā whirikoka me ngā matea o ngā ākonga. Me pēnei ka tika kia manaakitia ai te haere a te ākonga puta noa i ngā kura ‘kia tika te hono atu ki tēnā, ki tēnā me te whakatakoto i te tūāpapa mō te ora me te ako kē atu.’

 

Arotake

Kia hoki, kia whakaarotia, kia kōrerotia rānei tētehi āhuatanga anō kia pai ai te whakapanoni, te whakatau rānei he aha e whai mai ana. He momo whakaaturanga ngā arotake.

 

Akoranga haumako

He kohinga tūmahi ako i whakahoahoatia ai ki te whakarato i ngā horopaki manawareka.

Horopaki whakakuhu,
Tūmahi Ako

Tūmahi mōmona

He mahi ka whakaaraara i ngā whaiwāhitanga ki ngā akoranga whakahirahira mā te hono atu ki ngā wāhanga rerekē o te marau, ā, mā te whakamahi hoki i ngā tini rautaki whakaako, ako hoki. I whakahoahoatia ai ki te whakapiki i te māramatanga, i ngā mātauranga me ngā pūkenga, i te wā tonu e whakaatuhia ana ngā kokenga. Ka toko ake ngā ngākaunuitanga i ngā tūmahi whai hua, ka hāngai ki ngā take o te wā me te tautoko i ngā ākonga kia tupu ai ngā pūkenga whai take.

 

Akoranga whakatītina

He akoranga ka puta i te wā he whāinga teitei, he mātātaki hoki ā ngā ākonga katoa, engari e taea ana te whakatinana. E kuhu ana tēnā ākonga me tēnā ākonga, ā, e tautokona ana hoki ki te whakatinana i ā rātou whāinga.

 

PWW (Pae
Whakarāpopoto
Whakahoutanga)

Ko te kakau RSS (te āhua o te tuku rauhiko ki tētehi atu pūrere) he mātaitanga o ngā whakahoutanga mō te pae tukutuku kua kōwhiria, kia tae atu ki a koe ko ngā pārongo o te wā e whakahoungia ana.

Pūrere

Anga

He rākau aromātai, he rārangi tohutohu rānei e whakamahia ana ki te whakatairanga i te rite tonutanga o tētehi whakahau angitu e ai ki ngā tūmanakotanga mārama, ki ngā paearu rānei. E noho ana i te nuinga o te wā hei tēpu. E whakamahia ana ki te whakawā i te koke a tētehi ākonga e ai ki ngā putanga akoranga, te pai rānei o te kokenga o te hōtaka whakaniko a te kura. Mā tētehi anga kua oti te āta whakahoahoa, e āhei ai ngā kaiako/kaiārahi ki te kite i te taumata o te ākonga/kura me ngā mahi hei whai ake ki te whakamārō i te tū.

 

Mahere WWRM
Mahere (Whakakapi,
Whakarāwaka,
Rāwekeweke,
Māramatanga)

He mahere e whakamahia ana kia kitea te whai hua o ngā hangarau matihiko ki te whakapai ake i ngā akoranga. Ko te mahi māmā, ko te wā ka whakamahia ngā pūrere hei mahi kē atu i tua atu o ngā pukapuka mahi. Ko ngā taumahatanga ka tau i te wā e whakamahia ana ngā pūrere ki te whakahou, ki te panoni rānei i ngā akoranga.

Pūrere, Hangarau
Matihiko

Poutama

Ko te tautoko ka puta i ngā wā o te ako. E hāngai ana ki ngā matea o ngā ākonga hei poipoi i a rātou ki te whakatutuki i ō rātou whāinga ako. Ka tutuki mā te āta whakapakari, mai i tētehi pae ki tētehi, i ngā akoranga o mua.

 

Kōtuinga kura

He tōpūtanga o ngā pūnaha rorohiko e rua, neke atu rānei e honohono nei i roto i te kura. E manaakitia ana te kōtuinga kura i te nuinga o te wā e tētehi tūwatawata, ā, me whai kupu huna hoki kia whai wāhi atu.

Kōtuinga, Tūwatawata

Tohu kimi

He pūnaha pūmanawa hei kimi i ngā pārongo o runga i te Tukutuku-ao-whānui

Tukutuku-ao-whānui,
www, Pūmanawa
rorohiko

Tikanga whaiaro

Te nui o te kaha whakapono ki ō ake pūkenga ki te whakaoti mahi me te whakatutuki whāinga.

 

Ritenga whaiaro

He ākonga kua riro māna anō ia e manaaki ki ngā whakaaro e tika ana mō ā rātou akoranga me ngā whanonga.

 

Whakaao mārama

Ko te ruku hōhonu ki ngā kōrero e pā ana ki ngā raraunga, kia kitea ai te take e pēnā ana te noho.

Raraunga

Tukunga

He hōtaka rorohiko e whakarato ana i ngā tukunga pēnei i te tūhono rauhiko, i te whakarauemi pūmanawa rānei ki ētehi hōtaka rorohiko kē atu. I ētehi wā, ka noho ngā hōtaka nei i te rorohiko ōrite, i ētehi atu rorohiko rānei i te kōtuinga. He nui ngā wā ka whakairia ngā kōnae ki te tukunga o te kōtuinga.

 

Akoranga whakarato

He raupapatanga ako e tūhono ana i ngā tohutohu i te akomanga me ngā mahi whai take i te hapori. E whakataukī ana i te whakaaro arohaehae me te whaiwhakaaro whaiaro me te akiaki i te aro ki te hapori, ki ngā kuhutanga o te tangata whenua nei me ngā haepapa ake.

 

Whakamāmā

Ko te hurihanga o tētehi mea uaua, hei mea māmā.

 

Huirangi

He ratonga utu kore e taea ai e te tangata te whakawhiti kōrero mā te tuku karere, mā ngā waea kōrero, mā te kiriata rānei. He taupānga utu kore me tikiake rawa.

Taupānga, Tikiake

Pātuhi

He karere pēnei i te pātuhi i tukuna mā te ipurangi.
Tirohia hoki te pūnaha manaaki ākonga.

Pūnaha manaaki
ākonga

PMA (Pūnaha
manaaki ākonga)

Tirohia hoki te pūnaha manaaki ākonga.

Pūnaha manaaki
ākonga

KWKK (Kaupapa
Whakahou Kōtuinga
Kura)

He hāpai, he manaaki hoki i ngā whakahoutanga kōtuinga KH ki ngā kēti o ngā kura o te Kāwanatanga me ngā kura tōpū o te Kāwanatanga i Niu Tīreni. Nā tēnei whakahoutanga ka wātea te whakamahinga o te aunui tino tere a te Kāwanatanga (ATT) ā te wā ka wātea. Ka hono te nuinga o ngā kura mā te mukahiko.

ATT, KH

Mana pāpori

Ko ngā mātāpono me ngā māramatanga o tētehi iwi e taea ai e te tangata kotahi, e te rōpū rānei te whakapono ki a rātou anō me te mahi tahi.

 

Kōtuinga pāpori

He whakamahi pūmanawa ki te whakatū i ngā hapori tāngata ā-ipurangi e tūhonohono ana i ngā ngākaunuitanga me ngā tūmahi, e hiahia ana rānei ki te whakatōmene i ngā ngākaunuitanga me ngā tūmahi a tangata kē atu. Ka tutuki tēnei mā te pahupahu, mā te tuku karere, mā te īmēra, mā ngā kiriata, mā te tūhonohono kōnae, mā te whakarangitaki me ngā kōrero ā-rōpū.

Rangitakitanga,
Tūhono Kōnae,
Pūmanawa

Akoranga
whakawhanaunga

He akoranga

 

Ako ngātahi

He tukanga mō te whakatupu akoranga mā ngā taunekneke. E takoto ana, e manaakitia ana e te kaiako kia tutuki ai i te tukanga ngā putanga ako i maheretia ai.

Ngātahitanga

Whakaaro ngātahi

Ko te mōhio ki te kite me te tāutu i ngā āhuatanga pāpori.

 

Akoranga tūwāhi

Ko ngā akoranga e pā ana ki ngā taiao ā-rohe, ā- pāpori hoki.

 

Akoranga tiaki-taiao

He akoranga e whaiwhakaaro ana ki ngā tikanga.

 

Whakawhitinga
manaaki

Ko ngā tohutohu ka rere ki te ākonga ki te whakawhiti tika i waenganui i ngā wāhi ako me ngā tūmahi. Hei tauira, ko ngā whakaritenga kia whakawhiti te ākonga mai i tētehi akomanga ki tētehi atu.

 

Pūmanawa

Ko ngā mahi uhingaro nikoniko e tohutohu ana i tētehi hōtaka rorohiko, i tētehi pūnaha rānei ki te whakatinana i tētehi taumahi ake. E tāpiri ana ki ngā pūmanawa pūnaha ko te pūnaha whakahaere me ngā āheinga e ora ai te rorohiko. E tāpiri ana ki ngā pūnamawa taupānga ko ngā hōtaka ki te whakaoti mahi mā te kaimahi. Hei tauira, ko Kupu me Excel.

Pūnaha whakahaere,
Taupānga

Parahiko

Ngā karere hiko kāore i te hiahiatia.

 

He Papa Whakaaro

He tikanga whakahoahoa mō te whakaatu i te raupapatanga o ngā whakaari ataata, he whakarongo hoki hei wāhanga motuhake. Ko te raupapatanga o ngā āhuatanga nei e paku rite ana pea ki ngā pakiwaituhi.

 

Akoranga whirikoka

He mahi whakaako e whakakaha ana i te whirikoka o ngā ākonga hei whakapakari i ngā āheinga / pūkenga i roto i ētehi atu āhuatanga. He akoranga hou e whakapakari ana i ngā angitutanga o mua.

 

Ākonga mana ake

Te mōhio me te āheinga:

ki te whakatinana me te whai hua

ki te whai kōwhiringa me te mōhio ki te whakatinana i aua kōwhiringa

ki te ārahi akoranga me te waha i ngā haepapa

ki te whakamana i ngā akoranga ā-whaiaro me ngā akoranga ā-pia

ki te takoha atu ki te hapori ako

ki te mau ki te tukanga o te ako me te takaako

 

Ākonga kōkiri
akoranga

Ka puta i ngā ākonga ngā akoranga hei mahi mā rātou. Ka kōrerotia tēnei i te taha o ngā kaiako ki te whakatau i te tika o te whakawhanake i ngā āheinga o te ākonga hei tāura. Ka whai wāhi atu ngā ākonga ki ngā pārongo katoa, nō reira, kāore he hua o te āta whāngai i a rātou ki ngā mātauranga, ki ngā akoranga rānei e mea ana he tika mā te katoa.

 

Te Reo o te ākonga

I toko ake i runga i ngā āhuatanga e whai ake nei:

he ahurei te titiro a te rangatahi ki ngā akoranga, ki ngā whakaakoranga me te kuratanga

ko ō rātou māramatanga ehara i te mea noa anake, engari me whai wāhi ki ngā mahi a ngā pakeke

me whai wā rātou ki ngā whaiwāhitanga ki te whakarākei i tō rātou ao mātauranga. He nui ake tēnei i te uiui ākonga anake.

 

Ākonga toko
akoranga

He akoranga e arotahi ana ki ngā ākonga hei tāura, takitahi me ō rātou ake whirikoka, ō rātou ake ngākaunuitanga me ngā matea. Kua whakahāngaitia te marau ki te manaaki i ēnei mea.

 

Pūnaha Manaaki
Ākonga (PAM)

He pūmanawa ka whakamahia e ngā kura ki te pukapuka i ngā pārongo e pā ana ki te kura me ngā ākonga. E tāpiri ana ki ngā whakamahinga ko ngā rēhita, ko ngā whakaurutanga, ko ngā whakawhiwhinga ki te Tāhuhu, ko ngā kōrero mō ngā tatūtanga, ko te hauora me te haumaru, ko ngā kaupapa e ara mai ana, ko te wātaka, ko ngā mahi kē atu, ko ngā tohu whakanui me ngā angitutanga, he pukapuka i ngā māka, ko te whakahaere me ngā pūrongo ki ngā mātua, ko te kūaha mō ngā mātua, ko ngā kōrero mō ngā kaimahi, me ngā whakairinga, he whakahokinga hoki o ngā kōrero NCEA. E taea ana te whiriwhiri raraunga ki te tautuhi i ngā ia me ngā whakatauiratanga o ngā angitutanga me ngā kuhutanga, me te aromātai i te whai hua o ngā hōtaka.

Pūmanawa Rorohiko,
Ara Pakeke

Kaupapa
Whakamahere
akoranga ākonga

I tū te kaupapa mai i te Huitanguru ki te Pipiri, 2015. He kaupapa hourua tēnei i whakahaeretia ai e Te Whare Wānanga o Tāmakimakaurau me te Tāhuhu. He āwhina i ngā ākonga ki te ārahi i ā rātou ake akoranga ki te whāinga nui.

 

Aromatawai kohikohi

Ka tātai ngā aromatawai kohikohi i ngā putanga mātauranga i te otinga o te tūmahi, o ngā akoranga rānei. Ka whakamahia te aromatawai kohikohi i te nuinga o te wā ki te whakatutuki i te nama i waho o te kura, me te whai wāhi atu hoki ki ngā raraunga ka whakamahia e ngā kaiako, e ngā kaiārahi o ngā kura me ngā kaitiaki o ngā poari hoki, hei whakatau tonu i te whai hua o ngā hōtaka ako. E whakatairitia ana ki ngā aromatawai kohikohi, he mahi haere ake nei, ā, ka whakamahia hoki ki te whakahāngai i te marau nō ngā ākonga e ako ana.

Aromatawai Ōkawa

Kaiako hei
poupanoni

Ko te kaiako te pou o taua panonitanga, he āwhina i ngā ākonga kia tū motuhake, kia tūmāia hei ākonga whaiaro. E whakapono ana te kaiako ka taea e rātou ngā hua nui tika, ā, ko te wāhi nui ki a rātou he manaaki, he whakamana i te whakawhanaketanga me te puāwaitanga o te tangata tonu. Kia hari, kia koa.

Whakaaro
Whakatupu, Manatū

Ako ā-mahira

Ko te pūtake o te Ako ā-mahira ko te whakapakari i tētehi hurihanga whakaniko i roto i ngā mahi ako. E mea ana tēnei ko ngā whakanikotanga o ngā putanga ako mā ngā ākonga katoa. Ka toro atu te kaiako ki ngā pārongo e wātea ana, kia pai ai te whaiwhakaaro ki te whai hua o ā rātou akoranga, o ia rā me te whakatutukinga o tētehi wāhanga o ngā mahi. Ka aromātai rātou i te pai o tā ngā ākonga ako me te whakarerekē i ngā mahere i te wā e tika ana kia mōmona kē atu ai ērā akoranga.

Tikanga Ako, Mahira

Kāhui whakaako

Ko te kāhui whakaako e aro ana ki tētehi rōpū o ngā mātanga ako e mahi ana kia whai take, kia rite tonu, kia kotahi te hoe ki te āwhina i tētehi tōpūtanga ākonga ki te ako. Ka mahi ngātahi ngā kaiako ki te whakatakoto whāinga, ki te whakahoahoa marautanga, ki te whakarite i ngā mahere ako a te takitahi, ki te ako i ngā ākonga, me te aromātai i ngā putanga. Ka tūhonohono kitenga rātou, ka tautohetohe ki a rātou anō e pā ana ki ngā mea e tika ana te mahi, me te take, tae noa ki te mahi ka whai ake. He haepapa o te katoa ki te tautoro i ngā akoranga a ngā ākonga katoa.

Kotahitanga

Mātauranga
hangarau

Ko te mātauranga hangarau, ko te mōhio o te takitahi, ko te mahi motuhake me te mahi ki tangata kē atu, me te whakamahi i ngā taputapu hangarau, i runga i te whakaaro nui, i te tika me te whai hua, ki te tomo, ki te manaaki, ki te tuitui, ki te aromātai, ki te waihanga me te whakawhiti pārongo. E whakamahia ana i te taha, ā, e whakatauritea ana ki te ‘whakamahi matihiko’.

Whakamahi Matihiko

Toa Hangarau

Ko te Toa Hangarau kāore i te kōrero mō te mōhio ki te whakamahi i ngā taputapu hangarau anake, engari ko te mōhio tonu ki te waihanga i ngā mea whakahirahira mā ngā taputapu nei.

 

Kōrero (Hangarau,
Ngahau, Waihanga)

He kamupene whai hua kore e pono ana ki te tūhonohono whakaaro ki te whakamōmona i te hōhonutanga o ngā māramatanga mō te ao. Kei waho ngā kōrero TED i te whānuitanga o ngā kaupapa, ā, he 15 meneti te roa i te nuinga o te wā. Ka whakamahi ngā kaiako i ngā mea nei ki te toutou i te hiahia me te kōrero i waenganui i ngā ākonga. (TEDx he kōrerorero e motuhake ana te whakahaeretanga e ngā hapori. Hei tauira, kua tū ngā TEDx kōrerorero i Pōneke)

 

Te rua ako

Tirohia te rua ako

Rua Ako

Tukutuku-ao- whānui

He wāhi tuwhera ki ngā puna pārongo i tautuhia ai ngā pukapuka me ētehi atu rauemi nō te pae tukutuku, e te TWI (Tōhu whārangi ipurangi), e tūhonohono ana, ā, ka tomokia mā te ipurangi.

Tohutautuhi, Puna
tuwhera, TWI

Papapā

He papa o runga i te pūrere matihiko e rongo ana i ngā nekehanga me te mirimiri hei tohutohu, pēnei i te kiore ki te pūrere.

Kiore

Tikanga ako
whakaumu

Ko ngā tikanga ako e panoni ana i te akotanga o ngā ākonga me te huarahi ki te ako. E arotahi ana te tikanga ako ki ngā tikanga o te mahi (he mahi i ngā mea whai hua, he whakarato rānei i ngā ratonga whai hua), o te mahi ngātahi me te patapātai. Ko te mātauranga whakaumu he manapori, ā, he āhuatanga e kuhu ai te ākonga me te kaiako ki te whaikōrero, ki te whakarongo, ki te mahi me te whaiwhakaaro ki te putanga o ā rātou mahi. E tino kuhu ana ngā ākonga, e puta ana ngā pātai atamai, ā, kei te kimihia ētehi pārongo kē atu.

Tikanga ako

Akoranga pūataata

He akoranga e māramatia ana, e tūhonohonotia ana, ā, e kitea ana i roto i te akomanga.

 

Tuakana teina

He hononga tautoko nei i waenganui i te tokorua, i te nuinga o te wā ka ako rāua i a rāua anō. He ariā tēnei nō te horopaki o te Māori, i nui kē atu ai i te tautoko ā-pia nei. I te nuinga o te wā ko te tuakana te mea pakeke ā-tau, ā-whakaaro hoki, ā, ko te teina he tamariki ake, he ruarua rānei ngā wheako. I te nuinga o te wā ka whakamahia i roto i te horopaki o te whakaako me te ako, he hononga āta tautoko rānei i waenganui i ngā ākonga. I ētehi wā, ka rerekē ana te horopaki ka huri ngā kawenga a te tuakana me te teina i roto i te hononga nei.

 

Raweke ki te
whakaumu

Ko te taitara o te pukapuka kuhu mō ngā kura ki te whakaoti i ngā whakatutukitanga toitū – he mahi iti nei, kia nui ake ai ngā hua. Ko te aro o Te Raweke ko te whakaumu ko te āheinga o ngā kaiako matua me ngā kaiārahi o ngā kura ki te manaaki i te tukanga panoni me te whakapai ake i te kounga o ngā akoranga i roto i ngā kura.

Toitūtanga

Tihau

He ratonga kōtuinga pāpori mā runga pae tukutuku e taea ai e te kaimahi te tuku me te pānui ngā karere 140 kupu e kī ana ko te ‘whakatihau’ ko te tuku rānei i te ‘whakatihau’ a tētehi atu mā te ‘whakatihau anō’.

 

Akoranga herekore

He akoranga ka puta i ngā wāhi me ngā wā katoa.

Akoranga ki whea /
āwhea

AAKN

Āhuatanga Ako Huri Noa

Āhuatanga Ako Huri
Noa

ATT (Aunui
Tino Tere)

He aunui e whakamahi ana i te mukahiko ki te tuku i ngā whakawhitinga me te tukunga tino tere nei o ngā rauhiko (he 25Mbps te rahi), tēnā, e taea ana mā ngā hononga ihirangi.

Aunui, Rauhiko

Akorangi

He kōtuinga o te ao ipurangi. I Niu Tīreni nei, ko te Akorangi tētehi o ngā tino Pūnaha Manaaki Akoranga i roto i ngā kura, ko te whakaratonga o ngā akomanga mariko, o te tara pakeke, o ngā kōnae- hiko hihiri, o te haumaru i te kōtuinga pāpori me te whakahaere ngātahi i te taha o te Pūnaha Manaaki Ākonga.

LMS, Ao mariko,
Akomanga mariko,
Te Ara pakeke, Kōnaehiko,
Kōtuinga pāpori,
Pūnaha Manaaki
Ākonga

Rauhiko pōtaekore

E mea ana kei a koe te whakatau mō te nui o ngā rauhiko e hiahia nei koe, kāore he ‘taupoki’, he rāhuitanga rānei mō te nui ka whakamahia.

Rauhiko

Takaako

He wānanga i ō mātauranga e ai ki ngā pārongo hou e puta mai ana. He nui ake i te āpiti kōrero ki ngā mea e mōhio nei koe. Ko te Takaakotanga e mea ana kei te hē ētehi o ngā mea kua ako kē te ākonga, me tuku e rātou kia rere, ā, he mahi uaua tēnei i ētehi wā.

 

Āhuatanga Ako Huri
Noa (AAHN)

Ko te whakahoahoatanga o ētehi putanga me ngā taiao kia whakamahia ai e ngā tāngata katoa, ki tōna mutunga tonu, me te kore mate ki te whakaurutau ki te āta whakahoahoa ake rānei. Ko ngā mahere he pīngore rawa kia ngata ai ngā matea o ngā ākonga katoa. Ka taea e ngā ākonga te whakahāngai ngā wheako akoranga ki ngā kōwhiringa e mau nei taua mahere rā. E tāpiri ana ki ngā Āhuatanga Ako Huri Noa o tētehi wāhi, o tētehi ara rōnaki hei tomonga mā ngā tūru hauā ahakoa ehara mō taua wā tonu, tēnā, i te whāwhai ki te whakarite i tētehi i te wā e tika ana.

 

TWI (Tohu Whārangi
Ipurangi)

Te tohu wāhi o tētehi whārangi ipurangi.

 

Te Whakamahi
Hangarau

He whakamahi i ngā pūrere matihiko hei rākau
whakaako, ako hoki.

Matihiko

Akomanga mariko

He akomanga ehara i te wāhi tūturu, engari kei te pae tukutuku. Ka āhei ngā ākonga ki te tomo, ā, he maha ngā āhuatanga taunekeneke kei te akomanga nei.

Taunekeneke

Ao mariko

He taiao whakaata, i runga tonu i te rorohiko, i mahia mai mā ngā kaimahi kia nohohia, kia tauneketia hoki mā ngā hangatangata.

Hangatangata

He kōtuinga ako āipurangi

He kōtuinga ako ā-ipurangi

He kōtuinga ako āipurangi

He kōtuinga ako
ā- ipurangi

He kōtuinga o runga i te pae tukutuku e whakarato ana i ngā tini ratonga ki te tautoko i ngā whaiwāhitanga ako kāore pea i te tuwhera ki ētehi atu ākonga i roto i ō rātou kura. Hei tauira, ka whakahaeretia e tētehi kaiako nō tētehi kura tētehi akomanga mā te VLN, ā, ka taea e ngā ākonga o kura kē te whai wāhi mai i wāhi kē atu. Ka whakamahi rātou i tētehi pūnaha whakaata e taea ai e rātou katoa te hono ngātahi atu, te tirotiro me te kōrero ki a rātou anō i te wā kotahi. Kāore i te pērā ki a Huirangi me Matawā. Ko te VLN he mea whakarato e te Tāhūhū o te Mātauranga mā roto i tētehi kirimana ki a CORE.

Huirangi, Matawā

Huaketo

He hōtaka rorohiko, nō te wā ka tomo ki te rorohiko, ka whakatoke, ā, ka tino patua ngā kōnae o te kōpae matua, arā, te whakakorenga o ngā kōnae, tae atu ki ētehi atu āhuatanga. Tērā ētehi wā, ka whakahorapatia ai mā roto i ngā īmera me ngā PT.

Kōnae, Kōpae
Matua, PT

Rua Wānanga

He wāhi, nō te ao hurihuri, nō te ao matihiko rānei, whakakotahi nei, mō ngā akoranga ā-pia me te tūhonohono.

Matihiko

Tukutuku

Tirohia te www

 

Tukutuku 2.0

Ko te taumata tuarua o ngā whakawhanaketanga o te ipurangi, e whakaahungia ana e ngā whakarerekētanga tonu mai i te whārangi ipurangi e mau tonu ana, ki ngā momo mea ka whakarerekēhia pea, tae atu ki te whakahou me te tupu o te pāpāho pāpori.

Pāpāho Pāpori

Atatukutuku

He kāmera whakaata i runga i tētehi rorohiko. Ko te whakaataatanga mai ka hopukina, ka rere mā te rorohiko ki te kōtuinga o te rorohiko. Hei tauira. Huirangi me te Matawā, ka whakamahi i ngā atatukutuku kia āhei ai te tangata o runga i te pae tukutuku ki te kite hoki, nō rātou e kōrero ana ki a rātou anō i taua wā tonu.

Huirangi, Matawā

RapaTukutuku

He whakatakotoranga akoranga i tīkina ai te nuinga o ngā pārongo, ngā pārongo katoa rānei hei whakamahinga mā ngā ākonga, i te ipurangi. Ka mate ngā ākonga ake ki te tiki mai i ngā pārongo i te ipurangi.

 

Pae tukutuku

He kohinga whārangi i runga i te pae tukutuku i whakakotahihia ai e tētehi kamupene, e tētehi tangata rānei kia tomokia e tangata kē atu ā rātou ake pārongo. Ka tomokia ngā pae tukutuku mā te ipurangi me te whakamahi i ngā tohutautuhi, ngā wāhi noho TWI e hāngai tonu ana ki te pae tukutuku.

Tohutautuhi, TWI

Tukunga Tukutuku

He pūnaha rorohiko ka whakawhiti i ngā kōnae, e tonoa ana e te kaimahi, mai i ngā pae tukutuku ki tō rātou rorohiko.

Tukunga

Whānau

He rōpū kua honoa, kua tūhonotia mā roto mai i te toto, i te wairua rānei.

 

Whanaungatanga

I te horopaki ako, e aro ana tēnei ki te kounga o ngā hononga mahi ako me ngā taunekeneke me te mana ake o te kaiako ki te whakanoho i tētehi horopaki āwhānau e tautoko ana i te kuhutanga me ngā akoranga.

 

Rapanga whēuaua

He rapanga uaua, kāore e taea rānei te whakaoti te mea kāore i te noho tika mai, e tukituki ana tae atu ki te panonitanga o ngā whāinga he uaua ki te kite i ētehi wā. Ko te whakamahinga o te kupu ‘whēuaua’ i kōnei e mea ana ko te kore aro ki te rongoā, tēnā i te kōrero rēwera. Nā ngā rapanga whēuaua i āhei ai ngā ākonga ki te whakapakari i ngā pūkenga arohaehae whakaaro, kia hāneanea ai te noho i roto i te rehurehutanga me te kore kite i te rongoā, tae rawa mai ki te whakamana i te hua i roto i te tukanga ako, tēnā, i tētehi rongoā pai nei.

 

Ihirangi

He waka honohono, taurahiko kore, ki te ipurangi. Ko ngā rorohiko pōnaho, ko ngā paparorohiko me ngā waea koi he ihirangi katoa ō rātou e taea ai te hono atu ki te ipurangi me ētehi atu pūrere ihirangi, pēnei i te pūreretā.

Ipurangi

Wiki

He pae tukutuku māmā noa iho nei kore utu hoki e wātea ana. He māmā, he tere hoki te whakaara ake me te whakahāngai. Ka taea e ngā tini kaimahi (me whakaae rawa) te tomo me te takoha ki te wiki, ā, he tini ngā kura e whakamahi ana mō ngā mea pēnei i ngā rangitaki, ngā kaupapa mahi, me ngā whakaaturanga.

Rangitaki

Tukutuku-ao- whānui

Tukutuku-ao-whānui (te tukutuku) he wāhi puna tuwhera pārongo e tautuhi nei i ngā kōnae me ētehi atu rauemi tukutuku e ngā TWI, kua tuituia, ā, ka taea te tomo mā te ipurangi.

Puna tuwhera,
Tohutautuhi, TWI

Awheawhe

Hei kupu tūmahi, e mea ana tēnei he tōpūtanga tāngata e kaha kuhu ana ki ngā kōrerorero, ki ngā tūmahi rānei e arotahi ana ki tētehi kaupapa ake, ki tētehi kaupapa mahi rānei.

 

www

Tukutuku-ao-whānui (te tukutuku) he wāhi puna tuwhera pārongo e tautuhi nei i ngā kōnae me ētehi atu rauemi tukutuku e ngā TWI, kua tuituia, ā, ka taea te tomo mā te ipurangi.

Pae tukutuku, Puna
tūwhera,

TiriAta

He pae tukutuku mō te tūhonohono ataata. Ka taea e te katoa te whakairi ataata ki runga o TiriAta. He tini ngerongero, he kounga hoki te hanga o ngā rauemi o runga o TiriAta. Tērā ētehi kaiako ka kōwhiri pea i ngā ataata TiriAta hei puna rauemi mō te akomanga, ā, i ētehi wā ka hangaia pea e ngā ākonga ā rātou ataata TiriAta ake hei āpiti atu ki ā rātou mahi akoranga.

Pae tukutuku